H άμεση δημοκρατία είναι ολοκληρωτισμός

του Βασίλη Σωτηρόπουλου
Υπάρχει πολύς ενθουσιασμός αυτές τις ημέρες για το πλήθος που άφησε τηλεοράσεις, καφετέριες και παραλίες και αποφάσισε να διαμαρτυρηθεί στην πλατεία Συντάγματος κι αλλού, ακολουθώντας την ευρωπαϊκή τάση που διαμορφώνεται σταδιακά, με ένα αίτημα για “πραγματική Δημοκρατία”. Ανεξάρτητα από την πολιτική προέλευση της πολυπληθούς μαγιάς προβληματιζόμενων και αγανακτισμένων πολιτών, είναι πάντα θετικό όταν οι εξουσιαστικές δομές, τα στερεότυπα και τα “δεδομένα” τίθενται υπό αμφισβήτηση. Στη ελληνική εκδοχή όμως της συνέγερσης, το αίτημα προσανατολίζεται προς την “άμεση” κι όχι την “πραγματική” Δημοκρατία. Νομίζω οτι αυτό οφείλεται στο ότι η Δημοκρατία ταυτίζεται κατά τη γνώμη πολλών με την επιβολή των αποφάσεων της πλειοψηφίας. Αυτή όμως είναι μια κολοβή δημοκρατία, με μεγάλο κίνδυνο για τις ατομικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η “πραγματική” Δημοκρατία αποτελείται από δύο πυλώνες: την αρχή της πλειοψηφίας, αλλά και την αρχή του κράτους δικαίου. Στην ύλη του πρώτου πυλώνα, εμπίπτουν όλες οι μεγάλες πολιτικές αποφάσεις, δηλαδή οι κρίσεις που αφορούν το κοινωνικό σύνολο και για τις οποίες πρέπει να εμπιστευθούμε την πλειοψηφία. Στον δεύτερο πυλώνα, εμπίπτουν οι αποφάσεις που αφορούν κάθε άτομο χωριστά, είτε ως πρόσωπο, είτε ως μέλος μιας κοινωνικής ομάδας με ειδικά χαρακτηριστικά που αναγνωρίζουμε ότι χρήζουν από όλους σεβασμού σε μια πολιτισμένη κοινωνία, πέρα από τις κατά καιρούς πλειοψηφικές τάσεις.

Δεν μπορούμε να έχουμε πραγματική Δημοκρατία μόνο με την αρχή της πλειοψηφίας, γιατί έτσι θα τραυματιζόταν ανεπίτρεπτα μια σύγχρονη κατακτηση του πολιτισμού: ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ο οποίος αναγνωρίζεται ακόμη και για αντιδημοφιλείς κοινωνικές ομάδες, για μειονότητες, μειοψηφίες, ή ακόμη και για ατομικές περιπτώσεις, όπως ο χειρότερος εγκληματίας, τον οποίο μια Δημοκρατία πρέπει να αντιμετωπίζει με πλήρη αναγνώριση των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου, αλλιώς έχει αποτύχει η ίδια ως σύστημα. Οι άμεσες εκτελέσεις χωρίς δίκη δεν είναι ίδιον ενός κράτους δικαίου, αλλά ενός περιβάλλοντος στο οποίο απλώς επιβιώνει ο πιο δυνατός. Αυτό όμως δεν έχει καμία σχέση με την δικαιοσύνη, αλλά αποτελεί απλή συγκυρία, τύχη. Στην πραγματική Δημοκρατία, η δικαιοσύνη πρέπει να είναι ο κανόνας κι οχι η εξαίρεση.

Γι' αυτό γίνεται δεκτό ότι υποθέσεις που αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς εμπίπτουν στον πυλώνα του κράτους δικαίου, δεν επιτρέπεται να αποτελούν ύλη δημοψηφίσματος. Η παραδοχή αυτή στην Ελλάδα είχε υποστηριχθεί το πρώτον πριν δέκα χρόνια, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία συγκέντρωνε υπογραφές ζητώντας δημοψήφισμα για την προαιρετική αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Ήταν ένα λάθος: επιχειρούσε να μεταθέσει στην πλειοψηφική αρχή ένα ζήτημα που αφορούσε αποκλειστικά το κράτος δικαίου και το θεσμικό πλαίσιο των προσωπικών δεδομένων, ένα πεδίο που δεν μπορεί να τεθεί σε κρίση με όρους πλειοψηφίας – μειοψηφίας, γιατί συνιστά εξ ορισμού ένα θέμα ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στην Καλιφόρνια, τέθηκε σε δημοψήφισμα το 2008 το ερώτημα της κατάργησης του νόμου που αναγνώριζε γάμους γκέι και λεσβιών. Η πλειοψηφία αποφάσισε ότι έπρεπε να καταργηθεί ο νόμος. Στη συνέχεια όμως, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος υποβλήθηκε σε δικαστικό έλεγχο και η δικαστική απόφαση το καλοκαίρι του 2010 έκρινε ότι το εν λόγω δημοψήφισμα παραβίαζε το συνταγματικό δικαίωμα των γκέι και λεσβιών για ίση μεταχείριση, άρα για δικαίωμα στο γάμο. Η ποιοτική διαφορά ανάμεσα στην “πλειοψηφική” μονολεκτική απόφαση του δημοψηφίσματος και την “κρατικοδικαιϊκή” απόφαση του δικαστηρίου, είναι ότι η τελευταία βασίζεται σε αιτιολόγηση 136 σελίδων.

Ακόμη και η πρόσφατη διαδικασία διαδικτυακών διαβουλεύσεων, στις οποίες έχει θέσει η κυβέρνηση τα νομοσχέδια, απέδειξε ότι η πλειοψηφία σχεδόν πάντοτε είναι εχθρική απέναντι στο διαφορετικό, το μειοψηφικό, το εναλλακτικό. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι πρέπει να καταργηθεί η διαβούλευση, γιατί είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε τέτοια θέματα. Αρκει να διαβάσει κανείς τα γεμάτα μίσος σχόλια που έχουν γραφτεί εναντίον των μεταναστών, των Εβραίων αλλά και των γκέι και λεσβιών, στην δημόσια διαβούλευση για το νέο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο: η ύπαρξη όλων αυτών των επιθέσεων στο νομοσχέδιο αποτελεί την πιο ανάγλυφη τεκμηρίωση της αναγκαιότητας ενός νόμου που θα τιμωρεί τις εκδηλώσεις μίσους με κίνητρο την φυλή, την εθνική καταγωγή, την θρησκεία και τον σεξουαλικό προσανατολισμό/ταυτότητα φύλου. Ταυτόχρονα, ο κυβερνητικός χειρισμός με την έκδοση ενός επεξηγηματικού δελτίου τύπου που έλεγε ότι δεν απαγορεύουμε να λέτε “έξω οι μετανάστες”, δείχνει ότι ένα πλειοψηφικό όργανο (η Κυβέρνηση) δεν μπορεί παρά να υπολογίζει πολύ σοβαρά το πολιτικό κόστος, ακόμη κι όταν θεσμοθετεί ένα νομοθέτημα που αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν ετίθετο το ζήτημα σε δημοψήφισμα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το νομοσχέδιο θα απορριπτόταν, αφού η πλειοψηφία το αντιλαμβάνεται όχι ως μια υποχρέωση σεβασμού απέναντι στα άτομα και τις μειοψηφικές ομάδες, αλλά ως μια επίθεση στα συμφέροντά της.

Ένα δίκαιο και δημοκρατικό δημοψήφισμα δεν μπορεί παρά να αφορά αποκλειστικά και μόνον το το εκλογικό σώμα. Γι' αυτό μέχρι τώρα τα δημοψηφίσματα στην Ελλάδα αφορούσαν το θέμα της μορφής του πολιτεύματος. Εάν το εκλογικό σώμα αρχίζει να αποφασίζει για τρίτους ή για αντιδημοφιλείς/μειοψηφικές ομάδες (τους μετανάστες, τους “αλλόθρησκους”, τους πολίτες διαφορετικής εθνοτικής προέλευσης, τους γκέι και τις λεσβίες), τότε θα μιλάμε για τυραννία της πλειοψηφίας κι όχι για δημοκρατία. Εάν τα δικαστήρια αποτελούνται αποκλειστικώς από πολίτες, τίποτε δεν θα μπορέσει να αποτρέψει άδικες αποφάσεις που βασίζονται στις συγκυριακές επιλογές της εκάστοτε πλειοψηφούσας τάσης (το “κοινό περί δικαίου αίσθημα”) κι όχι στις κατοχυρώσεις των διεθνών συνθηκών και των συνταγματικών κειμένων που αποκρυσταλλώνουν γενικές ομοφωνίες για μια σειρά από στοιχειώδεις νομικές παραδοχές. Η διεύρυνση των αμεσοδημοκρατικών θεσμών ενέχει αυτόν τον πολύ σοβαρό κίνδυνο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη λοιπόν, αν το αίτημα είναι όντως “πραγματική” Δημοκρατία.

http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.aganaktismenoi&id=7154