Λάκης, ο λαϊκιστής

Του Ηλία Κανέλλη
Πριν από μερικές ημέρες, με πήρε στο τηλέφωνο ένα φιλικό μου πρόσωπο. Είχα καιρό να ακούσω νέα του, χάρηκα με τη συνομιλία μας, δώσαμε υποσχέσεις να συναντηθούμε σύντομα από κοντά και, πριν κλείσουμε τη συνομιλία μας, με ρώτησε ποιος με έβαλε να γράψω ένα αρνητικό κείμενο για τον Λάκη Λαζόπουλο –κείμενο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα όπου εργάζομαι. Ξαφνιάστηκα, διότι το φιλικό μου αυτό πρόσωπο ξέρει καλά ότι δεν υπάρχει περίπτωση να με βάλει κανείς να γράψω οτιδήποτε επί παραγγελία ενώ, αν είχε διαβάσει καλά το επίμαχο κείμενο, θα είχε διαγνώσει ότι είναι υπαγορευμένο από μια βαθιά ανάγκη ξεκαθαρίσματος των πραγμάτων – και όταν έχω αυτή την ανάγκη μπορώ να βάζω τη διασκέδαση πάνω κι απ’ τη δουλειά. Και για μένα, το κείμενο εκείνο ήταν διασκέδαση. Στην ίδια συνομιλία, μου επισημάνθηκε ότι και άλλα επικριτικά κείμενα είχαν γραφεί στην ίδια εφημερίδα για τον Λαζόπουλο, πράγμα που μοιάζει με ενορχηστρωμένη επίθεση. Απάντησα ότι δεν υπάρχει πιο φυσικό πράγμα, να ενοχλούνται περισσότερο του ενός αρθρογράφοι ή κριτικοί από τις επιδόσεις του τηλαυγούς αστέρος κι ότι, όταν κάποιος ενοχλείται από τη δημόσια συμπεριφορά ή, περισσότερο, από το έργο ενός καλλιτέχνη που εκφράζεται από το μαζικότερο μέσο των ημερών, την τηλεόραση, είναι φυσικό να θέλει να εκφράσει δημόσια την ενόχλησή του ή, ακόμα περισσότερο, να εξηγήσει τους λόγους αυτής της ενόχλησης. Αναρωτήθηκα επίσης πώς είναι δυνατόν ένας καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί τη φόρμα της τηλεοπτικής επιθεώρησης και αφοριστικά συνήθως περιλούζει πολιτικά και τηλεοπτικά πρόσωπα να θεωρεί ότι ο ίδιος θα βρίσκεται εσαεί εκτός κριτικής. 

Εκτός αν πιστεύει ότι αρκεί να μιλάς στο όνομα του λαού για να καταξιωθείς – διότι, ώς τώρα, έτσι κάνει, μιλάει στο όνομα του λαού. Είναι ασφαλής τρόπος αν κολακεύεις αδαείς, πρόσωπα που μαγεύονται από τη δημόσια φήμη σου, από την επιρροή σου, από τη διασημότητά σου. Αλλά, ως γνωστόν, τηλεόραση βλέπουν και άλλοι, που δεν αρκούνται στην επιφανειακή ανάγνωση των θεμάτων, στις κραυγές, στο ανακάτεμα της σοβαρής πλευράς της ζωής με την επιπόλαιη του τηλεοπτικού trash και της κοινοτοπίας. Κι αλίμονό τους, κάποιες φορές μπορεί να χρειαστεί, για να διαπιστώσουν την ταυτότητα της κριτικής ενός πολιτικού-σατιρικού σόου, όπως θέλει να είναι το Αλ-Τσαντίρι News, να δουν ολόκληρη μια εκπομπή του Λαζόπουλου. Αν σε αυτές τις περιπτώσεις η δουλειά δεν ήταν διασκέδαση, οι εργοδότες θα έπρεπε να πληρώνουν επίδομα βαρέος και ανθυγιεινού στον ταλαίπωρο που υφίσταται αυτή τη δοκιμασία.
Προσωπικώς, πάντως, δεν υπάρχει θέμα. Ακόμα κι αν χρειάζεται το απόθεμα μαζοχισμού που μου έχει απομείνει, συνεχίζω να θεωρώ ένα κομμάτι της δουλειάς διασκέδαση. Γι’ αυτό και η προσπάθεια ανάλυσης που ακολουθεί – έστω κι αν χρειάστηκε να ξαναφρεσκάρω, στο γρήγορο, μερικές παλιότερες εκπομπές του Λαζόπουλου, που τις έχω σε DVD, προσφορά του Ελεύθερου Τύπου της Γιάννας Αγγελοπούλου – και, το χειρότερο, να παρακολουθήσω ολόκληρη μια πρόσφατη εκπομπή του, αυτή της Τρίτης 5 Οκτωβρίου, πράγμα που υπό κανονικές συνθήκες για έναν κανονικό θεατή είναι αφόρητο.

«ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΚΑΤΟΧΗ»Η επίσημη πρεμιέρα της εκπομπής του Λαζόπουλου, που επέστρεψε και φέτος στο τηλεοπτικό κανάλι Alpha, έγινε την Τρίτη, 28 Σεπτεμβρίου. Εκεί, μεταξύ άλλων, υπερασπίστηκε και την κοινωνική ομάδα των ιδιοκτητών φορτηγών Δ.Χ., που συγκρουόταν εκείνο το διάστημα με την κυβέρνηση. Οι φορτηγατζήδες αρνούνταν να δεχτούν την επιβεβλημένη από τα πράγματα μεταρρύθμιση του «ανοίγματος» του επαγγέλματός τους (όμοια με άλλα επαγγέλματα που η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί για το άνοιγμά τους στο Μνημόνιο που υπέγραψε με την «τρόικα», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), ήθελαν να συνεχίσουν να απολαμβάνουν την εργασιακή προστασία που θα ισοδυναμούσε με τη διατήρηση του μονοπωλιακού προνομίου στις εμπορευματικές μεταφορές εντός της χώρας – ενός προνομίου που, κατά τεκμήριον, εκτός των άλλων, αυξάνει το κόστος των μεταφορών, το οποίο μετακυλίεται στις τιμές των προϊόντων. Αυτή τη μικρή λεπτομέρεια, ο Λαζόπουλος την αγνόησε παντελώς, θα ήταν ανασταλτική του «κοφτερού» του λόγου, του επικριτικού πνεύματός του, της οπτικής γωνίας την οποία έχει επιλέξει για να ασκήσει την περίφημη σάτιρά του.
Επιλεγμένη οπτική γωνία: αυτό είναι το χαρακτηριστικό των εκπομπών του Λαζόπουλου. Είναι η γωνία του μονίμως διαμαρτυρόμενου Έλληνα, του φοβικού προς οποιαδήποτε πρόκληση, του κλειστού στο καβούκι ενός απομονωμένου έθνους-κράτους που διεκδικεί από την πολιτεία να τον φροντίζει όπως οι γονείς τα ανήλικα. Η γωνία του πιο φοβικού συντηρητισμού απέναντι σε οποιαδήποτε νεωτερικότητα. Ανέκαθεν ήταν αυτό ακριβώς – στις κάθε φορά παραλλαγές, σύμφωνα με το πνεύμα της εποχής και τα προβλήματα που κάθε φορά κυριαρχούσαν. Βλάχος, προέκταση του Τραμπάκουλα που είχε λανσάρει ο Χάρρυ Κλυνν στα τέλη της δεκαετίας του 1970, στις επιθεωρήσεις του Θεσσαλικού Θεάτρου· Μήτσοςx10 αργότερα στην τηλεόραση, ιδεότυπος ενός, πάντα του ίδιου, μικροαστικού μοντέλου· ο πατέρας του λαού στο Αλ-Τσαντίρι News, που φωνάζει για λογαριασμό «του καθημερινού ανθρώπου».
Τι λέει; Το ίδιο, μονότονο τροπάριο, χρόνια τώρα. Την εφετζίδικη, μεταμφιεσμένη σε θέαμα, μονότονη διακήρυξη των εθναμυντόρων, περί της μοναδικότητος του έθνους. Στη βάση των κηρυγμάτων του (περί κηρυγμάτων πρόκειται και όχι περί κριτικής) εκφράζει όλες τις φωνές που διεκδίκησαν την εθνική απομόνωση: το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» του ΚΚΕ και του αρχαϊκού ΠΑΣΟΚ, το «είμαστε έθνος ανάδελφον» του Προέδρου Χρήστου Σαρτζετάκη, το ανάθεμα κατά του «état laïque» των ιεραρχών την εποχή της «μάχης για τις ταυτότητες»,3 τον ανακλαστικό αντιευρωπαϊσμό του Αλέξη Τσίπρα.
Όλος αυτός ο συσσωρευμένος αναδελφισμός εκφράζεται στη στάση του Λάκη Λαζόπουλου απέναντι στην Ευρώπη4. Και γι’ αυτόν, στη συγκυρία, Ευρώπη ίσον Μνημόνιο. Στη δεύτερη εκπομπή της φετινής σεζόν, στις 5 Οκτωβρίου, όταν του είχε φύγει το άγχος και πλέον αισθανόταν άνετα, όπως εξομολογήθηκε στο κοινό του, επινόησε και την ορολογία: το Μνημόνιο, κατά τον Λάκη Λαζόπουλο, είναι «μοντέρνα Κατοχή».
ΜΑΝΙΧΑΪΣΜΟΣ
Ο Λαζόπουλος, όπως πολλοί απ’ όσους συζητούν για το Μνημόνιο στην Ελλάδα, παραβλέπουν την πραγματικότητα. Δεν συζητούν για το έλλειμμα, το χρέος, τις συνθήκες που τα δημιούργησαν, δεν αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκε στρεβλά, με δανεικά, η χώρα, κάνουν ότι δεν ξέρουν πως το πολιτικό σύστημα ευνοεί τις πελατειακές σχέσεις με τον πολίτη που, στην εφαρμογή τους, συνέβαλαν στο γιγαντιαίο, διεφθαρμένο, κοστοβόρο και εχθρικό στον πολίτη Δημόσιο… Δεν κάνουν καν τον κόπο να σκεφτούν ποιες εναλλακτικές λύσεις είχε η χώρα εκτός αυτής που επελέγη.5 Αντί της πραγματικότητας, λοιπόν, που είναι οδυνηρή, επιλέγουν εκ του ασφαλούς μια μαξιμαλιστική κριτική που οδηγεί κατευθείαν στον αναδελφισμό, αλλά έχει το προνόμιο ότι τροφοδοτεί με εύκολη αντιπολιτευτική και αντιευρωπαϊκή ρητορεία όσους την επιλέγουν. Κι είναι πολλοί αυτοί. Από την Αλέκα Παπαρήγα μέχρι τον Αντώνη Σαμαρά. Κι από τον Γιώργο Αυτιά, τον δημοσιογράφο που στην πρωινή ζώνη της τηλεόρασης χαϊδεύει τα αυτιά των συνταξιούχων, μέχρι τον συνάδελφό του Γιώργο Δελαστίκ, παλαιό στέλεχος του ΝΑΡ και το πάλαι ποτέ αρθρογράφο της Καθημερινής.
Είναι οι βασικοί συζητητές του Λαζόπουλου, οι «θεωρητικοί» του, είτε «τα λένε» οι ίδιοι μέσω αποσπασμάτων βίντεο είτε ο Λαζόπουλος μέσω της αναπαραγωγής κειμένων τους. Στην εκπομπή της 5ης Οκτωβρίου, ήταν (σχεδόν) τα μοναδικά πρόσωπα με πολιτικό λόγο στα οποία έγινε θετική αναφορά (θετική αναφορά έγινε και στον Αλέξη Τσίπρα)6. Κατά τα άλλα, απέναντι στον μεγάλο δημοσιογράφο Γιώργο Αυτιά (και στο πυρ το εξώτερον) τέθηκαν ο Γιώργος Παπανδρέου, η «συγκυβέρνηση» Ντόρα + Καρατζαφέρης + Κουβέλης7, ο Πάγκαλος («που είναι χοντρός», για να συγγενέψει, προφανώς, η σάτιρα των εξωτερικών χαρακτηριστικών ενός πολιτικού με του Αριστοφάνη, του οποίου ο Λαζόπουλος είναι κατευθείαν απόγονος) και, βέβαια, πάντα ο Σημίτης («ο άνθρωπος που μας έβαλε στην ΟΝΕ»). Ιδίως ο Καρατζαφέρης παρουσιάστηκε, σε ένα κρεσέντο πολιτικής οξυδέρκειας και διεισδυτικότητας, ως «το ακροδεξιό χέρι του τέως σοσιαλιστικού ΠΑΣΟΚ».
Ο μονοδιάστατος χαρακτήρας της πολιτικής σάτιρας του Λαζόπουλου είναι εντυπωσιακός. Στον κόσμο του, τα πρόσωπα χωρίζονται σε καλούς και κακούς. Καλοί είναι όσοι εχθρεύονται την Ευρώπη, το Μνημόνιο, το ΠΑΣΟΚ. Κακοί είναι όλοι οι υπόλοιποι. Το Αλ-Τσαντίρι News πρέπει να είναι μια από τις τελευταίες μυθοπλασίες που προσφεύγει στον απόλυτο μανιχαϊσμό για να διεκδικήσει την ταύτιση των θεατών της. Για τις ανάγκες του μανιχαϊσμού αυτού, ο Γιώργος Αυτιάς μεταμφιέζεται σε πραγματικό «παιδί του λαού» και η εκπομπή του με θέμα την κλοπή μιας κατσαρόλας με στιφάδο την ώρα του μαγειρέματος (!) μετατρέπεται σε σύμβολο του αντιμνημονιακού αγώνα: στο εξής, εδώ που έχουμε φτάσει, έτσι που οι άνθρωποι πεινάνε, «θα μαγειρεύουν με σεκιούριτι».
Δεν είναι τυχαία η αναφορά στον Γιώργο Αυτιά, η αναγόρευσή του από τον Λαζόπουλο σε βασική πηγή της εκπομπής του. Είναι η εγγύηση της λαϊκότητας, η πηγή της έμπνευσης των σατιρικών κειμένων που ο Λαζόπουλος επινοεί. Πού αλλού εκτός από την εκπομπή του Αυτιά θα ακούγονταν με κύρος αυθεντίας φράσεις του τύπου «βάλτε έναν φυλακή», χωρίς μια στοιχειώδη ανάλυση για το πώς το κοινοβουλευτικό σύστημα μέσω των ρυθμίσεων και των παραγραφών που ορίζει έχει εξασφαλίσει ουσιαστικά το ακαταδίωκτο πολιτικών που συνέπραξαν σε σκάνδαλα ; Ποιο άλλο κοινό θα ανεχόταν χωρίς να αλλάξει κανάλι προσαρμογές πολυφορεμένων ανεκδότων τύπου «Το πήδημα του Μνημονίου» (το «πήδημα» «Τροϊκά» σε «ανακουφίστρα», που στο τέλος δεν παίρνει δεκάρα για τις υπηρεσίες της); Πώς είναι δυνατόν να θεωρείται ασεβές χιούμορ σε φράσεις τύπου «το αγγούρι κάνει καλό σε πάρα πολλά πράγματα, ενώ τα κολοκυθάκια θα σε καλύψουν προσωρινά μέχρι να βρεθεί το αγγούρι»; Και πώς μπορούν να λειτουργούν ως σατιρικό υλικό συνεχή ανέκδοτα με κλανιές;

ΟΛΑ ΜΕ ΟΛΑΓνωρίζοντας, πάντως, ότι η βάση του κοινού του είναι τα λαϊκά στρώματα, ο Λαζόπουλος προσαρμόζει την εκπομπή του στις προσλαμβάνουσες του κοινού του. Ενός κοινού χωρίς ιδιαίτερη πολιτική κουλτούρα, ποδηγετημένου από τα ΜΜΕ και από την πελατειακή αντίληψη της πολιτικής. Γι’ αυτό το κοινό χρειάζεται «ανάσες» χαβαλέ, έστω και επενδυμένου με ηθικοπλαστικά συνθήματα. Ο χαβαλές αυτός αφθονεί στην τηλεόραση κι είναι τσάμπα – κι αυτό εξυπηρετεί την παραγωγή εκπομπών όπως αυτή του Λαζόπουλου.
Η Μενεγάκη, η Αννίτα Πάνια, η τραγουδίστρια Μαντώ, η Τατιάνα Στεφανίδου, τα είδωλα της πιο λαϊκής τηλεόρασης εξυπηρετούν γάντι αυτό που ο Λαζόπουλος εννοεί χαβαλέ. Τα στιγμιότυπα με κωμικές προεκτάσεις από εκπροσώπους αυτού του τύπου της λαϊκής και δημοφιλούς τηλεόρασης, που διανθίζουν την εκπομπή του, χρησιμεύουν μεν σαν ανάσες από την υπερβολική δόση πολιτικολογίας, ωστόσο κι αυτές ακόμα είναι σχολιασμένες με υπερβολική δόση ηθικολογίας. Θα αναρωτηθεί κανείς: μα είναι δυνατόν να ηθικολογεί κανείς με την τραγουδίστρια Μαντώ; Κι όμως. Έτσι μόνο μπορεί να ξεχωρίσει ο Λαζόπουλος. Απαξιώνοντας στο κατεξοχήν κοινό της τηλεόρασης τα είδωλά του ως φτηνά, κρατώντας για τον εαυτό του το ρόλο του ακριβού.
Και έτσι, ως τιμαλφές, μπορεί να επιστρέφει στην πολιτική. Έχοντας αντλήσει κύρος από τη σύγκριση του εαυτού του με την τηλεοπτική υποκουλτούρα μπορεί με όλη του την άνεση, βγαίνοντας από μια αίθουσα μασάζ, να στήνει εκτελεστικά αποσπάσματα στο Νέο Γουδί. Κι ύστερα, πάλι, αφού έχει πια φαντασιωθεί την εκδίκηση του αγανακτισμένου Έλληνα από τον πολιτικό που δεν στέκεται στο ύψος του, μπορεί να ασχοληθεί με όλη του την άνεση με το άλλο αγαπημένο θέμα των ανυπότακτων Ελλήνων: την άρνηση να συμμορφωθούν με την απαγόρευση του καπνίσματος. Γιατί; Απλούστατα, επειδή «ο Έλληνας όταν έχει προβλήματα ανάβει τσιγάρο».
Είπαμε: είμεθα έθνος ανάδελφον.
Ίσως γι’ αυτό, αν και όχι ιδιαίτερα εκδηλωτικά, ψιλοαβαντάρουμε τον Σαμαρά8. Όχι ανοιχτά, μην καρφωθούμε – αλλά πάλι όταν ο Σαμαράς αναρωτιέται μήπως ό,τι έχει ετοιμαστεί στη γαλάζια μας χώρα από τους κακούς Δυτικούς της Τρόικας ίσως είναι προανάκρουσμα «κάτι ακόμα πιο ολέθριου», ο Λαζόπουλος αρπάζει τη διατύπωση και αφήνει να επικρέμαται πάνω από το κοινό του και μια υπόνοια θεωρίας συνωμοσίας. Σ’ αυτό το παστίς λαϊκότητας προς τα κάτω, η συνωμοσιολογία συγκαταλέγεται στα θεμιτά μέσα εντυπωσιασμού του κοινού, ήδη γαλουχημένου να μη φέρνει αντιρρήσεις στην καταστροφολογία...

το πλήρες άρθρο ΕΔΩ:

http://www.booksjournal.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=69%3A2010-12-11-09-41-38&catid=40&Itemid=62