Photo: Judit Klein/Flickr
του Τάκη Μίχα
Στην επιτόπια έρευνα (fieldwork) που διεξάγει ο ανθρωπολόγος σε μια «πρωτόγονη» φυλή, υπάρχει πάντοτε το κρίσιμο σημείο Μηδέν - το σημείο όπου η φυλή παύει να σε θεωρεί ξένο και σε θεωρεί πια «δικό της». Ο τρόπος με τον οποίο καταλαβαίνει ο ανθρωπολόγος ότι έφτασε σε αυτό το ποθητό σημείο, διαφέρει φυσικά από φυλή σε φυλή. Σε άλλες αυτό εκδηλώνεται όταν σου κολλάν ένα παρατσούκλι και αρχίζουν να σε φωνάζουν με αυτό (π.χ. «γιε της λευκής φοράδας που έρχεται απο μακριά»). Σε άλλες, όταν οι γιαγιάδες σου επιτρέπουν να συμμετέχεις στο κουτσομπολιό μπροστά στη φωτιά. Στις φυλές του Αμαζονίου πάλι, η αποδοχή εκδηλώνεται όταν σου επιτρέπουν να συμμετέχεις στις επιθέσεις εναντίον γειτονικών φυλών για να κλέψετε τις γυναίκες τους. κ.λπ. κ.λπ.
Στην Ελλάδα, τουλάχιστον στο χωριό που ζω εδώ και μερικά χρόνια, το σημείο Μηδέν, το σημείο της αναγνώρισης και αποδοχής, εκδηλώθηκε με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο: ήταν η ημέρα που οι σημαντικοί παράγοντες της ζωής μου -ο φούρναρης, ο μανάβης, ο εστιάτορας, ο υδραυλικός, ο κουρέας ,ο κτηνίατρος, κ.α- έπαψαν να μου κόβουν αποδείξεις για τα προϊόντα που μου πωλούσαν ή τις υπηρεσίες που μου προσέφεραν!
Φυσικά αυτό δεν συνέβη από τη μια ημέρα στην άλλη, ούτε το έκαναν όλοι μαζί. Πήρε κάμποσο καιρό και αρκετές δοκιμές. Διστακτικά, σχεδόν ντροπαλά στην αρχή, άρχισαν να «ξεχνούν» να πληκτρολογήσουν στην ταμειακή μηχανή για να εκδώσουν την απόδειξη. Και σιγά-σιγά αυτές οι μεμονωμένες και διστακτικές στην αρχή πράξεις έγιναν ένα ορμητικό ποτάμι που παρέσυρε τα πάντα στο διάβα του -στο τέλος πια κανείς δεν έκοβε απόδειξη πλην των «ξενέρωτων» σουπερμάρκετ.
Στην αρχή ξαφνιάστηκα και αντέδρασα με την οργή με την οποία θα αντιδρούσε κάθε ορθά σκεπτόμενος ευρωεκσυγχρονιστής: «Μα για μαλάκα με περνάει να πληρώνω εγώ τους φόρους και για πάρτη του». Η οργή μου μάλιστα αυξανόταν καθώς σκεπτόμουν πόσους δασκάλους, η καθηγητές, ή αξιωματικούς, ή παπάδες, ή εργαζόμενους στις ΔΕΚΟ, ή δημοσιογράφους στη ΝΕΡΙΤ, ή δικαστικούς -πόσους με άλλα λόγια υπέροχους δημοσίους υπαλλήλους δεν θα μπορέσει να διορίσει το κράτος, επειδή οι συντοπίτες μου δεν πληρώνουν τους φόρους τους.
Όμως, επειδή μέσα μου υπάρχει και η πλευρά του ανθρωπολόγου, η οργή σταδιακά υποχώρησε και έδωσε χώρο στην παρατήρηση. Και τότε αντιλήφθηκα ότι η πράξη της μη έκδοσης απόδειξης ήταν στην ουσία μία εκδήλωση εμπιστοσύνης και αποδοχής: «Καλώς ήρθες, ξένε. Είσαι πια δικός μας»! Αν με άλλα λόγια στις προτεσταντικές χώρες η κατακραυγή εναντίον της φοροδιαφυγής αποτελεί μια εκδήλωση του social trust, στην Ελλάδα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο:το social trust οικοδομείται επάνω στην φοροδιαφυγή! Όταν κάποιος δεν σου κόβει απόδειξη, στην ουσία σου λέει ότι σε εμπιστεύεται, ότι είναι έτοιμος να σε συμπεριλάβει στο ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο στο οποίο συμμετέχει. Αν ο ανθρωπος είναι «κοινωνικό ον», όπως πολύ σωστά επιμένουν οι αριστεροί, αυτή ακριβώς η κοινωνικότητα στην Ελλάδα εκφράζεται με την αποφυγή της παροχής απόδειξης. Κάτι που δυστυχώς δεν θα μπορέσει ποτέ να κατανοήσει η –κατά τα άλλα συμπαθέστατη στον γράφοντα- κ. Μέρκελ.
Για να δω, πάντως, αν πραγματικά κατανόησα το πολιτισμικό παιχνίδι, έκανα το εξής πείραμα: Την επόμενη φορά που έπαθαν κάποια βλάβη τα ηλεκτρικά μου φώναξα έναν ηλεκτρολόγο που δεν είχα ξανακαλέσει. Όταν τέλειωσε πήγε να βγάλει το μπλοκάκι. Όμως τον σταμάτησα λέγοντας: «Αυτό δεν χρειάζεται. Ξένοι είμαστε;»
Και τότε είδα στα μάτια του την αναγνώριση ότι πράγματι ήμουνα πια μέρος της «φυλής», την αποδοχή του γεγονότος ότι εκείνη τη στιγμή σφυρηλατούσαμε δεσμούς social trust που υπερέβαιναν νόμους, συντάγματα και λοιπούς «αστικούς φορμαλισμούς» που θα ΄λεγε κι ο μακαρίτης.
Ακόμα και το αδέσποτο κοπριτάκι που μάζεψα πρόσφατα γάβγισε χαρούμενα. Ή έτσι τουλάχιστον μου φάνηκε...
Στην επιτόπια έρευνα (fieldwork) που διεξάγει ο ανθρωπολόγος σε μια «πρωτόγονη» φυλή, υπάρχει πάντοτε το κρίσιμο σημείο Μηδέν - το σημείο όπου η φυλή παύει να σε θεωρεί ξένο και σε θεωρεί πια «δικό της». Ο τρόπος με τον οποίο καταλαβαίνει ο ανθρωπολόγος ότι έφτασε σε αυτό το ποθητό σημείο, διαφέρει φυσικά από φυλή σε φυλή. Σε άλλες αυτό εκδηλώνεται όταν σου κολλάν ένα παρατσούκλι και αρχίζουν να σε φωνάζουν με αυτό (π.χ. «γιε της λευκής φοράδας που έρχεται απο μακριά»). Σε άλλες, όταν οι γιαγιάδες σου επιτρέπουν να συμμετέχεις στο κουτσομπολιό μπροστά στη φωτιά. Στις φυλές του Αμαζονίου πάλι, η αποδοχή εκδηλώνεται όταν σου επιτρέπουν να συμμετέχεις στις επιθέσεις εναντίον γειτονικών φυλών για να κλέψετε τις γυναίκες τους. κ.λπ. κ.λπ.
Στην Ελλάδα, τουλάχιστον στο χωριό που ζω εδώ και μερικά χρόνια, το σημείο Μηδέν, το σημείο της αναγνώρισης και αποδοχής, εκδηλώθηκε με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο: ήταν η ημέρα που οι σημαντικοί παράγοντες της ζωής μου -ο φούρναρης, ο μανάβης, ο εστιάτορας, ο υδραυλικός, ο κουρέας ,ο κτηνίατρος, κ.α- έπαψαν να μου κόβουν αποδείξεις για τα προϊόντα που μου πωλούσαν ή τις υπηρεσίες που μου προσέφεραν!
Φυσικά αυτό δεν συνέβη από τη μια ημέρα στην άλλη, ούτε το έκαναν όλοι μαζί. Πήρε κάμποσο καιρό και αρκετές δοκιμές. Διστακτικά, σχεδόν ντροπαλά στην αρχή, άρχισαν να «ξεχνούν» να πληκτρολογήσουν στην ταμειακή μηχανή για να εκδώσουν την απόδειξη. Και σιγά-σιγά αυτές οι μεμονωμένες και διστακτικές στην αρχή πράξεις έγιναν ένα ορμητικό ποτάμι που παρέσυρε τα πάντα στο διάβα του -στο τέλος πια κανείς δεν έκοβε απόδειξη πλην των «ξενέρωτων» σουπερμάρκετ.
Στην αρχή ξαφνιάστηκα και αντέδρασα με την οργή με την οποία θα αντιδρούσε κάθε ορθά σκεπτόμενος ευρωεκσυγχρονιστής: «Μα για μαλάκα με περνάει να πληρώνω εγώ τους φόρους και για πάρτη του». Η οργή μου μάλιστα αυξανόταν καθώς σκεπτόμουν πόσους δασκάλους, η καθηγητές, ή αξιωματικούς, ή παπάδες, ή εργαζόμενους στις ΔΕΚΟ, ή δημοσιογράφους στη ΝΕΡΙΤ, ή δικαστικούς -πόσους με άλλα λόγια υπέροχους δημοσίους υπαλλήλους δεν θα μπορέσει να διορίσει το κράτος, επειδή οι συντοπίτες μου δεν πληρώνουν τους φόρους τους.
Όμως, επειδή μέσα μου υπάρχει και η πλευρά του ανθρωπολόγου, η οργή σταδιακά υποχώρησε και έδωσε χώρο στην παρατήρηση. Και τότε αντιλήφθηκα ότι η πράξη της μη έκδοσης απόδειξης ήταν στην ουσία μία εκδήλωση εμπιστοσύνης και αποδοχής: «Καλώς ήρθες, ξένε. Είσαι πια δικός μας»! Αν με άλλα λόγια στις προτεσταντικές χώρες η κατακραυγή εναντίον της φοροδιαφυγής αποτελεί μια εκδήλωση του social trust, στην Ελλάδα συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο:το social trust οικοδομείται επάνω στην φοροδιαφυγή! Όταν κάποιος δεν σου κόβει απόδειξη, στην ουσία σου λέει ότι σε εμπιστεύεται, ότι είναι έτοιμος να σε συμπεριλάβει στο ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο στο οποίο συμμετέχει. Αν ο ανθρωπος είναι «κοινωνικό ον», όπως πολύ σωστά επιμένουν οι αριστεροί, αυτή ακριβώς η κοινωνικότητα στην Ελλάδα εκφράζεται με την αποφυγή της παροχής απόδειξης. Κάτι που δυστυχώς δεν θα μπορέσει ποτέ να κατανοήσει η –κατά τα άλλα συμπαθέστατη στον γράφοντα- κ. Μέρκελ.
Για να δω, πάντως, αν πραγματικά κατανόησα το πολιτισμικό παιχνίδι, έκανα το εξής πείραμα: Την επόμενη φορά που έπαθαν κάποια βλάβη τα ηλεκτρικά μου φώναξα έναν ηλεκτρολόγο που δεν είχα ξανακαλέσει. Όταν τέλειωσε πήγε να βγάλει το μπλοκάκι. Όμως τον σταμάτησα λέγοντας: «Αυτό δεν χρειάζεται. Ξένοι είμαστε;»
Και τότε είδα στα μάτια του την αναγνώριση ότι πράγματι ήμουνα πια μέρος της «φυλής», την αποδοχή του γεγονότος ότι εκείνη τη στιγμή σφυρηλατούσαμε δεσμούς social trust που υπερέβαιναν νόμους, συντάγματα και λοιπούς «αστικούς φορμαλισμούς» που θα ΄λεγε κι ο μακαρίτης.
Ακόμα και το αδέσποτο κοπριτάκι που μάζεψα πρόσφατα γάβγισε χαρούμενα. Ή έτσι τουλάχιστον μου φάνηκε...
http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.oikonomia&id=35370
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου