Η πραγματικότητα δεν έχει σημασία

του Θοδωρή Γεωργακόπουλου
Στη μέχρι τώρα καμπάνια του για το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, ο φανταχτερός μπουφόνος Ντόναλντ Τραμπ έχει δηλώσει, μεταξύ άλλων, ότι δεκάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι της Αμερικής πανηγύριζαν στον Νιου Τζέρσεϊ μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ότι ο Μπαράκ Ομπάμα στέλνει Σύρους πρόσφυγες σε πολιτείες που υποστηρίζουν τους Ρεπουμπλικάνους, και ότι 8 στους 10 λευκούς που δολοφονούνται στις ΗΠΑ δολοφονούνται από μαύρους. Όλες αυτές οι δηλώσεις -και αμέτρητες άλλες- βεβαίως είναι κραυγαλέα ψέματα, και το ότι είναι ψέματα αποκαλύπτεται σχεδόν αμέσως στο εμβρόντητο κοινό από μια σειρά από ΜΜΕ, ακόμα και φιλικά προς το ρεπουμπλικανικό κόμμα.

Δεν έχει καμία σημασία.

Ο Ντόναλντ Τραμπ εξακολουθεί να προηγείται στις δημοσκοπήσεις, και μάλιστα διευρύνει τη διαφορά του από τους υπόλοιπους. Όσο περισσότερα ρατσιστικά, ξενοφοβικά ψέματα λέει, τόσο πιο δημοφιλής γίνεται στο κοινό του.

Βεβαίως, είναι απολύτως κατανοητό ένα μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος να είναι ρατσιστές, εθνικιστές και φοβισμένοι -όλες οι χώρες του κόσμου έχουν τέτοιους ψηφοφόρους, και αυτοί δικαιούνται πολιτικής εκπροσώπησης. Αλλά το ότι εμμένουν να στηρίζουν πολιτικούς που τους λένε ψέματα στα μούτρα, ξανά και ξανά, μοιάζει αλλόκοτο. Δεν τους ενδιαφέρει το ότι αυτά που τους λέει είναι ψέματα; Δεν τους πειράζει το ότι στηρίζουν έναν ψεύτη; Είναι ένα φαινόμενο πολύ επίκαιρο για στα δικά μας μέρη.

Μια τηλεοπτική εκπομπή έκανε focus group για να διερευνήσει τους λόγους για τους οποίους οι ψηφοφόροι του Τραμπ εξακολουθούν να τον στηρίζουν παρ’ όλες τις παλαβομάρες του, και τα συμπεράσματα ήταν ενδιαφέροντα. Οι άνθρωποι (ή, έστω, κάποιοι από αυτούς) δεν έμοιαζαν ηλίθιοι. Καταλάβαιναν ότι ο τύπος αυτός είναι ένας ψεύτης, αλλά δήλωναν ευθαρσώς ότι δεν τους νοιάζει. “Μερικές φορές λέει πράγματα που με κάνουν να ντρέπομαι”, δήλωσε ένας, φαινομενικά νουνεχής. “Αλλά έχουμε πολύ σοβαρότερα προβλήματα σ’ αυτή τη χώρα, και μόνο ένας τέτοιος ηγέτης μπορεί να τα λύσει”. Σε μια άλλη, χιουμοριστική εκπομπή, ψηφοφόροι τόνισαν ότι γουστάρουν τον Τραμπ επειδή θέλουν έναν ηγέτη που δεν ντρέπεται να λέει αυτά που σκέφτεται και, κυρίως “να λέει αυτά που σκεφτόμαστε”.

Όλοι όσοι καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης γράφουμε ιδέες και απόψεις και αναλύσεις και ό,τι μας κατέβει για όσα συμβαίνουν, κινδυνεύουμε να πέσουμε σε μια σοβαρή και σκοτεινή παγίδα: Να νομίσουμε ότι αυτά που γράφουμε έχουν σημασία. Κοιτάχτε τα υπόλοιπα άρθρα της κατηγορίας “απόψεις” αυτού του site: Κάποιοι από τους ανθρώπους που τα γράφουν σίγουρα έχουν σκεφτεί πως, αν γράψουν την ιδέα ή την ανάλυσή τους απλά και κατανοητά, αν εξηγήσουν με καθαρότητα και διαύγεια μια από τις πτυχές των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα, θα καταφέρουν να πείσουν κάποιους, να βοηθήσουν ένα μπερδεμένο λαό κι ένα απληροφόρητο κοινό να καταλάβει καλύτερα το τι συμβαίνει. Κάνουν λάθος.

Οι ερευνητές του πανεπιστημίου Ντάρτμουθ Μπρένταν Νάιχαν και Τζέισον Ρέιφλερ μελετούν εδώ και αρκετά χρόνια (ειδικά ο πρώτος) το φαινόμενο που κάποιος θα μπορούσε να αποκαλέσει “πανηγυρίζω στο Σύνταγμα το ΟΧΙ καθώς η χώρα καταρρέει” ή “ψηφίζω Μιχελογιαννάκη”. Το ότι δηλαδή για κάποιες ομάδες του πληθυσμού, τα πραγματικά γεγονότα μερικές φορές δεν έχουν καμία σημασία και, ίσα ίσα, όταν τους αποκαλύπτονται αλήθειες που πηγαίνουν κόντρα με τα πιστεύω τους, όχι απλά δεν αλλάζουν πιστεύω, αλλά εμμένουν περισσότερο σ’ αυτά. (μπορείτε να διαβάσετε τη μελέτη τους εδώ).

Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι ο Μπαράκ Ομπάμα γεννήθηκε στην Κένυα, θα συνεχίσουν να το πιστεύουν ακόμα κι αν τους τρίψεις το πιστοποιητικό γέννησης στα μούτρα (πράγμα που συνέβη το 2011). Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι την 11η Σεπτεμβρίου δεν υπήρχαν Εβραίοι στους δίδυμους πύργους, θα συνεχίσουν να το πιστεύουν ακόμα κι αν τους δώσεις τη λίστα των θυμάτων. Οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό, τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν με αέρια, και ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μύθος επειδή μερικές φορές χιονίζει, δεν θα αλλάξουν γνώμη όσο ψύχραιμα και τεκμηριωμένα κι αν τους αποδείξεις ότι κάνουν λάθος. Ίσα ίσα, θα πιστέψουν ακόμη περισσότερο τη μπούρδα τους. Αυτό είναι το επονομαζόμενο “backfire effect”.

Η εξήγηση, σύμφωνα με το Νάιχαν, είναι το ότι για μερικούς ανθρώπους η τεκμηριωμένη αλήθεια είναι πολύ λιγότερο σημαντική από διάφορα άλλα πράγματα, όπως τα βαθύτερα πιστεύω τους και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Είναι μάταιο να προσπαθείς να πείσεις έναν πιστό χριστιανό που πιστεύει τη Βίβλο κατά γράμμα για τη θεωρία της εξέλιξης. Όσο πειστικά επιχειρήματα κι αν χρησιμοποιήσεις, αυτή η αλήθεια πάει κόντρα σε μια δικιά του αλήθεια, που είναι συνυφασμένη με τον ίδιο τον πυρήνα της ύπαρξής του. Είναι πολύ πιο σημαντικό για τον ίδιο το να συνεχίσει να πιστεύει ένα ψέμα που βρίσκεται στον πυρήνα της ύπαρξής του, παρά να αποδεχτεί κάτι άλλο, αληθινό. Το ίδιο αδύνατο είναι να πείσεις έναν τυφλά πιστό ιδεολόγο ότι οι ιδέες του είναι παρωχημένες, ανεφάρμοστες ή επιτυχημένες. Μια άλλη κατηγορία, δε, είναι οι άνθρωποι που αντί για θρησκεία ή ιδεολογία πιστεύουν στο μεγαλείο του εαυτού τους. Κι από αυτούς έχουμε κάμποσους. Είναι εντελώς αδύνατο να τους πείσεις και αυτούς ότι κάνουν λάθος.

Το πρόβλημα με το backfire effect, ειδικά σε κοινωνίες στις οποίες αυτές οι ομάδες ατόμων είναι είτε πολύ μεγάλες, είτε σε θέση ισχύος, είναι πως κάνει το δημόσιο διάλογο μάταιο. Από τη στιγμή που σε αυτόν συμμετέχουν άνθρωποι με ιδέες που δεν αλλάζουν, τίποτε δεν μπορεί να κάνει ο διάλογος, όσο εύληπτα και κρυστάλλινα και τεκμηριωμένα επιχειρήματα κι αν εισάγουν σ’ αυτόν οι πιο ρομαντικοί. Η λύση, σύμφωνα με το Νάιχαν, είναι να το να περνά η αλήθεια σ’ αυτές τις ομάδες από την πίσω πόρτα -διατυπωμένες κι αμπαλαρισμένες με τρόπο που να μην πάει κόντρα στα βαθύτερα πιστεύω των συγκεκριμένων ατόμων. Γι’ αυτό υπάρχουν χριστιανοί που αποδέχονται ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο, και ότι οι άνθρωποι δεν φτιάχτηκαν απευθείας από το Θεό με τη μορφή που υπάρχουν είναι σήμερα.

Αλλά, βεβαίως, είναι μια διαδικασία πάρα πολύ δύσκολη και πάρα πολύ χρονοβόρα. Ακόμα πιο χρονοβόρα, όμως, είναι και η αντιμετώπιση του κεντρικού προβλήματος: Της ύπαρξης, δηλαδή, των δογμάτων, που μετατρέπουν δυνητικά σκεπτόμενους πολίτες σε ψηφοφόρους του Ντόναλντ Τραμπ.

Αυτό μάλλον δε θεραπεύεται με τίποτα.


http://www.kathimerini.gr/846684/opinion/epikairothta/politikh/h-pragmatikothta--den-exei-shmasia