Από τους ιδιοκτήτες ταξί μέχρι τους πρυτάνεις

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Οι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες σπάνε το κεφάλι τους για να βρούνε απαντήσεις σ' ερωτήματα που αφορούν την εξεύρεση των απαραίτητων ισορροπιών ανάμεσα στην εξουσία και στον νόμο, στις υποχρεώσεις και στα δικαιώματα, στην ισχύ και στο δίκαιο. Το κράτος οφείλει να έχει το μονοπώλιο της νόμιμης βίας, ώστε να εξασφαλίζει μια σταθερή βάση για τη λειτουργία των οικονομικών, πολιτικών, εθνοτικών, θρησκευτικών και πολλών άλλων σχέσεων και ταυτόχρονα αυτό το ίδιο οφείλει να μην παραβιάζει τις πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες των μεμονωμένων πολιτών, αλλά και των συλλογικών τους φορέων. Κάθε δημοκρατική πολιτεία φροντίζει να συμβιβάζει την έννοια του κράτους ως φορέα της νομιμοποιημένης εξουσίας με την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών.

Αυτά τα θέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν με ό,τι ο Ντέιβιντ Χελντ ονομάζει διαδικασία διπλού εκσυγχρονισμού. Διαδικασία που αφορά τον δημοκρατικό μετασχηματισμό του κράτους, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών. Εδώ κεντρικό ζήτημα είναι η αναζήτηση τέτοιων μεθόδων και μέσων ώστε το κράτος να ελέγχει την τήρηση του νόμου και συνάμα να λογοδοτεί, ενώ επίσης αναζητούνται τρόποι ώστε να ανασυντάσσονται με δημοκρατικό τρόπο οι δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών.

Δυστυχώς στην Ελλάδα είμαστε πολύ μακριά από ανάλογους προβληματισμούς. Η αμφισβήτηση της τήρησης των νόμων αποτελεί τον κοινό τόπο συνάντησης αριστερών, δεξιών, απολιτίκ και αγανακτισμένων πολιτών. Μόνο που και εδώ κατέχουμε μια πρωτοτυπία. Η αμφισβήτηση των νόμων ξεκίνησε ως φάρσα με το περίφημο σύνθημα του ΚΚΕ «νόμος είναι το δίκιο του εργάτη», το οποίο αποτελούσε μια σχετικά ανώδυνη συνθηματολογία, η οποία αφού δεν συνοδευόταν από αντίστοιχες πρακτικές, θύμιζε απλώς το ανέκδοτο με τον λαγό και το λιοντάρι, «λέμε και κανέναν επαναστατικό βερμπαλισμό να περνάει η ώρα». Μετά όμως σοβάρεψαν τα πράγματα και από τη φάρσα περάσαμε στην τραγωδία, αντιστρέφοντας τη ρήση του Μαρξ πως η Ιστορία εμφανίζεται πρώτα ως τραγωδία και μετά επαναλαμβάνεται ως φάρσα.

Μια τραγωδία που ξεκίνησε και συνεχίζεται με τους ξυλοδαρμούς πολιτικών, συνεχίστηκε με την «εξέγερση» της Κερατέας, των ιδιοκτητών φορτηγών, τον διαρκώς και πανταχού παρόντα χουλιγκανισμό, τις καταλήψεις αρχαιολογικών χώρων, τον αποκλεισμό λιμανιών, την κατάληψη από «εκδρομείς» της Πλατείας Συντάγματος, την καταστροφή της ίδιας πλατείας από τους «κουκουλοφόρους» και όχι μόνο. Σήμερα τα βρίσκει κανείς όλα αυτά σ' ένα, στη γενικευμένη επίθεση των ιδιοκτητών ταξί κατά της κοινωνίας. Για να ολοκληρωθεί το παζλ έχουμε την απειλή των πρυτάνεων - των κατ' εξοχήν εντεταλμένων να διδάσκουν τη σημασία του σεβασμού στους νόμους - πως δεν θα εφαρμόσουν τον νέο νόμο για τα πανεπιστήμια, όταν αυτός ψηφιστεί.

Αν θα θέλαμε να συμπυκνώσουμε όλη την ιδεολογία της ανομίας δεν θα βρίσκαμε καλύτερο σύμμαχο από το πανό που σήκωσαν «οι αγανακτισμένοι εκδρομείς» για να διαμαρτυρηθούν για την απομάκρυνσή των σκηνών τους από την παραλία Συντάγματος. Στο πανό τους είχαν γράψει, «Το Σύνταγμα είμαστε εμείς και είμαστε παντού. Αμεση δημοκρατία τώρα». Σ' αυτό το σύνθημα συμπυκνώνεται αφενός η ογκώδης άγνοια για τη σημασία τόσων σπουδαίων όρων όπως είναι το Σύνταγμα και η Δημοκρατία και αφετέρου το μίσος και η περιφρόνηση για ό,τι γέννησε αυτούς τους όρους. Η πίστη στην αυταξία της νομιμότητας δεν σημαίνει άρνηση της σύγκρουσης και της διαφωνίας. Ο άγγλος φιλόσοφος Τζον Λοκ νομιμοποίησε την αντίδραση των πολιτών στην αυθαιρεσία της εξουσίας και ο Μακιαβέλι υποστήριξε πως χωρίς συγκρούσεις οι κοινωνίες δεν επιζούν, αλλά είναι μόνο «ο νόμος που μπορεί να κάνει τους πολίτες καλούς». Οι θιασώτες της ανομίας θεωρούν πως αυτή αποτελεί το όπλο των αδύναμων κατά των ισχυρών. Λίγο παραπάνω να γνώριζαν τον Μαρξ - που πολύ επικαλούνται - θα κατανοούσαν πως εκεί όπου υπάρχουν οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, το μόνο μέσο υπεράσπισης των φτωχών και αδύναμων πολιτών έναντι των ισχυρών είναι η τήρηση των νόμων. Ισχυροί είναι αυτοί που έχουν προσβάσεις σε ορισμένα είδη πόρων, τις οποίες προσβάσεις δεν μπορούν να έχουν οι άλλοι, παρά μόνο αν τηρούνται οι νόμοι.

Οταν εφαρμόζονται οι νόμοι, τότε μόνο μπορούν να τεθούν ζητήματα που αφορούν τη διεύρυνση της δημοκρατίας. Ζητήματα όπως είναι η ελευθερία πληροφόρησης των πολιτών ανεξάρτητα από την οικονομική τους ισχύ, η ενίσχυση των θεσμών της περιφέρειας, η αποκέντρωση των δημόσιων υπηρεσιών, η χρηματοδότηση των κομμάτων και των προεκλογικών εκστρατειών, η πρόσβαση των πολιτών και η γενικευμένη τους συμμετοχή στα κέντρα εξουσίας. Η όποια συμμετοχική ή άμεση δημοκρατία προϋποθέτει τη λειτουργία της αντιπροσωπευτικής, αλλά και μια θεωρία για «τα όρια της ελευθερίας». Τίποτα απ' αυτά δεν μπορεί να συμβεί αν το κοινοβούλιο και οι νόμοι δεν είναι πιο ισχυροί από την κρατική εξουσία. Γιατί τελικά η ανομία είναι ο καλύτερος σύμμαχος της αυταρχικής εξουσίας.

Ο Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ κοινωνιολογίας, αναπληρωτής επιστημονικός διευθυντής του ΙΣΤΑΜΕ - Ανδρέας Παπανδρέου

http://www.tanea.gr/gnomes/?aid=4647796