Τοποθέτηση Γιώργου Παπακωνσταντίνου στην Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής

 

Χαίρομαι ειλικρινά που μου δίνεται η δυνατότητα να συμβάλλω στις εργασίες της εξεταστικής επιτροπής για τη διαμόρφωση του ελλείμματος του 2009.

Πιστεύω ότι χρωστάμε στους Έλληνες πολίτες μια σε βάθος διερεύνηση για το πως η χώρα έφτασε ως εδώ.

Και είμαι πεπεισμένος πως τα στοιχεία που θα καταθέσω αποδεικνύουν πέρα από κάθε αμφιβολία:

Ότι η κυβέρνηση της ΝΔ εν γνώσει της έστελνε ψευδή στοιχεία στους Ευρωπαίους εταίρους μας κρύβοντας το πραγματικό ύψος τους δημοσιονομικού ελλείμματος της χώρας

Ότι από τη στιγμή που ανέλαβα το Υπουργείο Οικονομικών τον Οκτώβριο του 2009, με απόλυτη διαφάνεια επιχειρήσαμε να καταγράψουμε τα πραγματικά δημοσιονομικά στοιχεία – χωρίς καμία προσπάθεια απόκρυψης και φυσικά ούτε «φουσκώματος».

Θεωρώ ότι υπάρχουν βαρύτατες ευθύνες σε όσους συνειδητά έστελναν ψευδή στοιχεία. Γιατί έβλαψαν τη χώρα.

Και θεωρώ αδιανόητο να κατηγορούνται αυτοί που αποτύπωσαν το πραγματικό έλλειμμα. Που εφάρμοσαν τους Ευρωπαϊκούς κανόνες.

Η απόκρυψη είναι πολιτικό έγκλημα, όχι η αποτύπωση.

Είναι αδιανόητη σήμερα η αμφισβήτηση του πραγματικού ύψους του ελλείμματος του 2009. Σήμερα, μετά από την ανεξαρτητοποίηση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, μετά από ενδελεχείς μελέτες μηνών από την Ευρωπαϊκή στατιστική Υπηρεσία, μετά από την πλήρη επικύρωση των Ελληνικών στοιχείων χωρίς επιφυλάξεις.

Το έλλειμμα του 2009 ήταν τελικά 15,8% του ΑΕΠ. 36 δισεκατομμύρια ευρώ. Δυστυχώς.

Και όποιος αμφισβητεί αυτό το νούμερο θα πρέπει να εξηγήσει γιατί αυξήθηκε το χρέος κατά 36 δισεκατομμύρια ευρώ το 2009, αν το έλλειμμα ήταν 2, 3, ή 5 δισεκατομμύρια ευρώ μικρότερο – όπως κάποιοι ισχυρίζονται. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Χρέος και έλλειμμα]

Και να εξηγήσει γιατί το 2009 όταν είχαμε ανακοινώσει δανειακές ανάγκες 40,7 δις ευρώ τελικά καταλήξαμε να δανειζόμαστε 66 δις ευρώ. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Δανεισμός του 2009]

Πιστεύω ότι τουλάχιστον η Ελληνική Βουλή αποδέχεται την εγκυρότητα των σημερινών στατιστικών δεδομένων της χώρας και επιχειρεί να εξετάσει την ουσία των πραγμάτων που δεν είναι άλλη από αυτή του πως φτάσαμε σε αυτά τα επαχθή ελλείμματα που οδήγησαν την χώρα στο χείλος της καταστροφής.

Και θεωρώ ότι αυτή η αγωνία αποτυπώνεται και στα ερωτήματα που συνοψίζουν τους στόχους αυτής της εξεταστικής, τα οποία είναι:

“Ποιοι παράγοντες, ποια μέτρα, ποιες συνθήκες οδήγησαν στη διαμόρφωση του ύψους του ελλείμματος και του χρέους του 2009.

Ποιες διαρθρωτικές αδυναμίες, που υφίστανται διαχρονικά, έπρεπε να είχαν αντιμετωπιστεί, για να μην φτάσει η Ελλάδα να αμφισβητείται διαρκώς ως προς την αξιοπιστία των στατιστικών της δεδομένων.”

Θα ξεκινήσω από την περίοδο μέχρι τις εκλογές του 2009.

Δυστυχώς για τη χώρα, η προηγούμενη κυβέρνηση της ΝΔ όχι μόνο προκάλεσε μια πραγματική οικονομική καταστροφή που μας έφερε στο χείλος του γκρεμού, αλλά επιχείρησε κιόλας συστηματικά να το κρύψει, να εξαπατήσει τους Έλληνες πολίτες, τους Ευρωπαίους εταίρους μας, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, και τις αγορές.

Θυμίζω. Στις 6/10/2008 η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με Πρωθυπουργό τον κ. Καραμανλή και Υπουργό Οικονομικών τον κ. Αλογοσκούφη, καταθέτει προσχέδιο Π/Υ 2009. Στόχος για έλλειμμα το 2009 στο 1,8% του ΑΕΠ.

Στις 21/12/2008 ψηφίζεται το τελικό σχέδιο Προϋπολογισμού με έλλειμμα στο 2% του ΑΕΠ.

Στις 5/2/2009 έχουμε την κατάθεση από την κυβέρνηση της ΝΔ του επικαιροποιημένου Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης, με Υπουργό Οικονομικών τον κ. Παπαθανασίου πια. Αναθεώρηση στόχου ελλείμματος για το 2009 στο 3,7% του ΑΕΠ.

Τον Απρίλιο του 2009 οι Εαρινές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βλέπουν έλλειμμα για το 2009 στο 5,1% του ΑΕΠ.

Την ίδια ακριβώς περίοδο – θυμίζω παραμονές Ευρωεκλογών – η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας και δεν δημοσιοποιεί στοιχεία ελλείμματος ως όφειλε, που έδειχναν ότι το έλλειμμα το πρώτο τρίμηνο του 2009 είχε ήδη φτάσει στα 7 δις ευρώ, αλλά και τα στελέχη της τότε Κυβέρνησης – ο ίδιος ο κ. Σαμαράς – δήλωναν δημόσια ότι το έλλειμμα δεν θα ξεπεράσει το 4,5% του ΑΕΠ.
EDP Οκτώβριος 2009
EDP Απρίλιος 2010
EDP Οκτώβριος 2010

Ειδικά ο κ. Σαμαράς στις 18 Μαΐου 2009 είχε δηλώσει «Το δημοσιονομικό μας έλλειμμα υπολογίζεται στο 4-4,5% για το 2009, ενώ στις περισσότερες άλλες χώρες κυμαίνεται από 5 έως 13%». (από ομιλία στο ίδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής)

Στις 17 Απριλίου 2009, ο Υπουργός Οικονομικών σε συνάντηση με τους Γενικούς Γραμματείς των Υπουργείων δίνει την εξής εντολή: «μην πληρώσεις, άστα για του χρόνου», ενώ παρακάλεσε όσες υποχρεώσεις μπορούν να αναβληθούν για την επόμενη χρονιά να αναβληθούν. Με άλλα λόγια, «δεν πληρώνω» και βλέπουμε [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Έγγραφο της ΓΓ Επικοινωνίας]

Στις 27 Απριλίου 2009, η χώρα μπαίνει ξανά σε επιτήρηση από την ΕΕ για το έλλειμμα του 2007. Να θυμίσω ότι το 2007 ήταν η χρονιά των πρόωρων εκλογών γιατί δήθεν είχαμε μειώσει τα ελλείμματα και έπρεπε να συντάξουμε Προϋπολογισμό. Και το 2007, όπως αποκαλύφθηκε – όχι επί Κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ – αλλά από την ίδια την Eurostat είχε εξαπατήσει τις Ευρωπαϊκές Αρχές και είχε εκθέσει την χώρα. Από τον Απρίλιο του 2009 είναι η Ελλάδα σε επιτήρηση.

Θυμίζω ότι την περίοδο των Ευρωεκλογών – κι ενώ υπήρχε το αίτημα για διπλές εκλογές – η τότε Κυβέρνηση διαβεβαίωνε ότι δεν συντρέχει κανένας λόγος πρόωρων Βουλευτικών εκλογών.

Παρόλα αυτά φαίνεται πως ήδη η Νέα Δημοκρατία γνώριζε ότι το καράβι βούλιαζε. Και το ήξερε και το απέκρυπτε.

Στις 25/6/2009, αμέσως μετά τις Ευρωεκλογές έχουμε ανακοίνωση μέτρων του Υπ. Οικονομικών ύψους 1,8 δισ. ευρώ (0,8% ΑΕΠ) για να επιτευχθεί ο στόχος του ελλείμματος για 3,7%. (Προφανώς ήδη είναι γνωστός ο εκτροχιασμός, αλλά η Κυβέρνηση συνεχίζει να αναφέρεται σε έλλειμμα 3,7%). Από αυτά, ένα μόλις μέτρο, οι ημιυπαίθριοι, προέβλεπε έσοδα 1,1 δις.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι αυτά τα μέτρα δεν φτάνουν, ενώ δεν είναι διαρθρωτικού χαρακτήρα. Αυτό αποτυπώνεται σε κείμενο της 2/7/2009 στο Eurogroup. Εκεί προβλέπεται ότι το έλλειμμα του 2009 θα ξεπεράσει το 10%. Το κείμενο αυτό κρατήθηκε κρυφό από την Ελληνική κοινωνία και δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ από την κυβέρνηση της ΝΔ. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Κείμενο Eurogroup 2009]

Μετά το Eurogroup μέσα στον Ιούλιο 2009 ο Πρόεδρος του Eurogroup J.C. Juncker στέλνει προς τον Υπ. Οικονομικών Γ. Παπαθανασίου επιστολή σχετικά με το έλλειμμα. Και αυτή η επιστολή κρατήθηκε κρυφή και δεν δόθηκε ποτέ στη δημοσιότητα. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Επιστολή Junker προς Παπαθανασίου]

Στο μεταξύ τον Ιούλιο, τον Αύγουστο, το Σεπτέμβριο ο τότε Υπουργός Οικονομικών λαμβάνει στο γραφείο του από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους τα Δελτία Εκτέλεσης Προϋπολογισμού που δείχνουν ότι το έλλειμμα έχει ξεφύγει. Και αποφασίζει να μη τα δημοσιεύσει, παρά το γεγονός ότι είναι υποχρέωση η δημοσιοποίηση των στοιχείων εκτέλεσης προϋπολογισμού την 20η κάθε μήνα. Για δεύτερη φορά, μέσα στην ίδια χρονιά, αλλά για πρώτη φορά στην ιστορία των δελτίων εκτέλεσης προϋπολογισμού σταματάει η δημοσίευση των στοιχείων εκτέλεσης του προϋπολογισμού, που έδειχναν πόσο έξω είχε πέσει ήδη ο Προϋπολογισμός. [[ΚΑΤΑΘΕΣΗ:
Δελτίο Εκτέλεσης Προυπολογισμού του Ιουνίου
Δελτίο Εκτέλεσης Προυπολογισμού του Ιουλίου
Δελτίο Εκτέλεσης Προυπολογισμού του Αυγούστου]

Την ίδια στιγμή, η Τράπεζα της Ελλάδος έχει δημοσιοποιήσει τον Σεπτέμβριο στο μηνιαίο στατιστικό της δελτίο το ταμειακό έλλειμμα για την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2009: 20 δις Ευρώ ή 8,3 % του ΑΕΠ [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Στατιστικό Δελτίο Τράπεζας της Ελλάδος

EDP Οκτωβρίου 2009]

Ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός επιβεβαιώνεται και από άλλα δύο στοιχεία: την προειδοποίηση προς τον Υπουργό Οικονομικών από τους διοικητές ασφαλιστικών ταμείων ότι θα χρειαστούν επιπλέον επιχορηγήσεις άνω το 1 δις Ευρώ [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Επιχορηγήσεις ΙΚΑ ΟΑΕΕ]

και από τα στοιχεία που προσκομίζονται στη Βουλή ανεξόφλητων χρεών στα νοσοκομεία 5,5 δις Ευρώ έως το 2008 [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Επιστολή του Αβραμόπουλου προς τον Παπαθανασίου για τα χρέη νοσοκομείων].

Παρ’όλα αυτά, στις 2/10/2009, μόλις 2 ημέρες πριν τις εκλογές, η κυβέρνηση της ΝΔ στέλνει πρόβλεψη με την επίσημη ενημέρωση (EDP Notification) για έλλειμμα 6% του ΑΕΠ το 2009. Αυτή είναι η τελευταία εγκληματική πράξη σε βάρος της χώρας. Αυτή που στοίχισε ολοκληρωτικά την απώλεια της αξιοπιστίας όχι μόνο των στατιστικών, αλλά και των Ελληνικών θεσμών και της Ελληνικής πολιτείας απέναντι στους εταίρους μας. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ EDP Οκτωβρίου 2009]

Και κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει καμία δικαιολογία γι αυτή την πράξη.

Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για αποστολή ελλείμματος 6% του ΑΕΠ πέρα από την εσκεμμένη και από πρόθεση αποστολή ψευδών δεδομένων και προβλέψεων που ήταν τελείως στον αέρα.

Είναι πιστεύω σαφές από τα παραπάνω ότι η κοινοποίηση ελλείμματος 6% κατά κανένα τρόπο δεν μπορεί να ερμηνευτεί απλώς ως “αισιόδοξη πρόβλεψη”.. Αποτελεί συνειδητή προσπάθεια απόκρυψης των πραγματικών στοιχείων του ελλείμματος ενόψει των εκλογών.

Έρχομαι τώρα στην περίοδο μετά τις εκλογές.
Τι παραλάβαμε στο Υπουργείο Οικονομικών.
Μάλλον είναι καλύτερο να ξεκινήσω με το τι δεν παραλάβαμε:

Δεν παραλάβαμε πρωτόκολλο ούτε καν υπολογιστές
Δεν παραλάβαμε αρχείο με τι είχε και τι δεν είχε συμφωνηθεί με τους εταίρους μας
Δεν παραλάβαμε προσχέδιο προϋπολογισμού, ενώ αυτό έπρεπε να κατατεθεί άμεσα, κανονικά την επομένη των εκλογών.
Δεν παραλάβαμε απολογισμό για το που βρίσκεται η χώρα
Δεν παραλάβαμε κανένα σχέδιο για το πως θα αντιμετωπιστεί ο εκτροχιασμός του ελλείμματος που όπως αποκαλύφθηκε στη συνέχεια ήταν πλήρως γνωστός στην απερχόμενη Κυβέρνηση.

Άρα ξεκινήσαμε από μηδενική βάση για να διαπιστώσουμε ποια ήταν η πραγματική οικονομική κατάσταση, ειδικά η δημοσιονομική κατάσταση.

Υπάρχει μία σοβαρή λεπτομέρεια που κανένας δεν λαμβάνει υπόψη, όπως φαίνεται στο δημόσιο διάλογο.

Δεν ήταν η πρώτη δουλειά που κάναμε στο Υπουργείο Οικονομικών να ψάξουμε να βγάλουμε σκάρτη την προηγούμενη κυβέρνηση και να δούμε αν έλεγαν ή δεν έλεγαν ψέματα για το έλλειμμα.

Αυτό ήταν προφανές. Και αυτό μου το επιβεβαίωσε δύο μέρες μετά την ορκωμοσία της Κυβέρνησης και ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας.

Η πρώτη δουλειά που έπρεπε να κάνω ήταν η σύνταξη του Προϋπολογισμού του 2010.

Οι εκλογές έγιναν 4 Οκτωβρίου 2009 και η κατάθεση του Προσχεδίου του Προϋπολογισμού με βάση το Σύνταγμα γίνεται την πρώτη Δευτέρα του Οκτώβρη (άρα υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να κατατεθεί στις 5 Οκτωβρίου).

Σε συνεννόηση με τον Πρόεδρο της Βουλής πήραμε προθεσμία λίγες ημέρες για να συντάξουμε εκ του μηδενός Προσχέδιο Προϋπολογισμού, το οποίο και κατέθεσα στην Βουλή στις 5 Νοεμβρίου 2009.

Και όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν νοείται σύνταξη Προϋπολογισμού χωρίς εκτίμηση πραγματοποίησης του έτους που κλείνει.

Δηλαδή, έπρεπε μέσα στον Οκτώβριο του 2009 από την μέρα που ορκίστηκε η Κυβέρνηση έως τις 5 Νοεμβρίου που καταθέσαμε το Προσχέδιο να δούμε που βρίσκονται οι δαπάνες και τα έσοδα του Κρατικού Προϋπολογισμού και πως αναμένεται να κλείσουν έως το τέλος του έτους.

Ταυτόχρονα, υπήρχε η υποχρέωση αποστολής στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στην Eurostat των στοιχείων της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος (το EDP notification).

Θυμίζω ότι είχε σταλεί στις 2 Οκτωβρίου 2009 από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία του Υπουργείου, συγκεκριμένα από τον ΓΓ ΕΣΥΕ ένα EDP που περιείχε πρόβλεψη ελλείμματος Γενικής Κυβέρνησης 6% του ΑΕΠ. Η Eurostat είχε στείλει πίσω μία σειρά ερωτημάτων προς απάντηση από τις ελληνικές αρχές. Και άρα η επανάληψη της αποστολής ήταν επιβεβλημένη.

Στις 7 Οκτωβρίου 2009 είναι η πρώτη μέρα δουλειάς στο Υπουργείο Οικονομικών αμέσως μετά την ορκωμοσία της Κυβέρνησης.

Σχεδόν αμέσως, αρχίζω να παραλαμβάνω ενημερωτικά σημειώματα από όλους τους Γενικούς Γραμματείς και Γενικούς Διευθυντές με τις εκκρεμότητες του Υπουργείου και να κάνω συναντήσεις μαζί τους.

Στις 9 Οκτωβρίου 2009 γίνεται η πρώτη συνάντηση με τον Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας. Ο Διοικητής, έχοντας τα ταμειακά στοιχεία εκτέλεσης του Προϋπολογισμού του Κράτους για το 9μηνο μας ανακοινώνει ότι το έλλειμμα του Κρατικού Προϋπολογισμού σε ταμειακή βάση έχει ήδη φτάσει το 10% του ΑΕΠ και με βάση τη δυναμική που έχει αναπτύξει θα φτάσει, αν όχι θα ξεπεράσει το 12% του ΑΕΠ.

Σας διαβάζω επί λέξη τη δήλωση του Διοικητή που είναι δημοσιευμένη:

« Αυτό που επιτρέπεται να πω στη βάση των στοιχείων των ταμειακών για την πορεία του ελλείμματος με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του Α΄ εννεαμήνου και δυστυχώς το πρώτο εννεάμηνο προκύπτει ότι το έλλειμμα είναι της τάξης του 10%. Εάν συνυπολογίσει κανείς τη δυναμική όπως έχει διαμορφωθεί για το τι μέλλει γενέσθαι τους επόμενους μήνες θα μπορούσε κανείς να πιθανολογήσει με σχετική βεβαιότητα ότι το έλλειμμα - δυστυχώς, το ξαναλέω – θα αγγίξει αν δεν ξεπεράσει τα επίπεδα του 12%.”

Αυτή είναι η πρώτη δημόσια ανακοίνωση για το που βρίσκεται και που αναμένεται να βρεθεί το έλλειμμα του 2009. Και δεν είναι δική μου, ούτε της Κυβέρνησης. Πρώτος ο Διοικητής της ΤτΕ μιλάει για έλλειμμα που θα ξεπεράσει το 12% του ΑΕΠ.

Παράλληλα, εκείνες τις ημέρες παραλαμβάνω από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, τα δελτία εκτέλεσης προϋπολογισμού των μηνών Ιουλίου, Αυγούστου, Σεπτεμβρίου που σύμφωνα με τον νόμο έπρεπε να έχουν δημοσιοποιηθεί την 20η ημέρα κάθε ένα από αυτούς τους μήνες και που είχαν κρατηθεί στο συρτάρι του τέως Υπουργού Οικονομικών.

Επαναλαμβάνω, ότι στα δελτία αυτά φαίνεται ήδη ότι το έλλειμμα έως τον Αύγουστο ήταν περίπου 21 δις ευρώ δηλ. ήδη κοντά στο 10% του ΑΕΠ. Δηλαδή στους πρώτους 8 μήνες του έτους έχουμε έλλειμμα 10% και επιλέγει η τότε πολιτική ηγεσία να ανακοινώσει ότι στο σύνολο του έτους το έλλειμμα θα είναι 6% του ΑΕΠ.

Όπως ήταν γνωστό, αυτό παρέλαβα από την τότε Γενική Γραμματέα Δημοσιονομικής Πολιτικής, σε έναν αναλυτικότατο πίνακα που περιλαμβάνει τις υπερβάσεις δαπανών [[ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Πίνακας με υπερβάσεις δαπανών το 2009]

Ο εκτροχιασμός επιβεβαιωνόταν πλήρως από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, που πλέον περιλάμβαναν και τον μήνα Σεπτέμβρη.

Στις 9 Οκτωβρίου 2009, θυμίζω μόλις 2 μέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου, έφτασε στο Υπουργείο Οικονομικών επιστολή από το Υπουργείο Εργασίας όπου ζητούνταν πρόσθετες επιχορηγήσεις σε ΙΚΑ και ΟΑΕΕ για να μπορέσουν να καλύψουν συντάξεις, δώρα και άλλες δαπάνες έως το τέλος του έτους. Η επιστολή έλεγε ότι για τα δύο αυτά ταμεία θα χρειαζόταν έως τις 15 Οκτωβρίου να δοθεί πρόσθετη χρηματοδότηση 348 εκ. ευρώ για να καλυφθούν οι συντάξεις Νοεμβρίου. Η εκτίμηση ήταν ότι έως το τέλος του έτους θα χρειαζόταν πάνω από 1 δισεκατομμύριο ευρώ (για Νοέμβριο, Δεκέμβριο και Δώρο Χριστουγέννων). Τελικά μόνο το ΙΚΑ χρειάστηκε 1,4 δις ευρώ πρόσθετη επιχορήγηση το 2009. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Πίνακας με περβασεις ταμείων]

Αυτή ήταν η αφετηρία σύνταξης του Προϋπολογισμού του 2010 το οποίο έπρεπε να κατατεθεί σε λίγες μόλις εβδομάδες.

Και με αυτά τα δεδομένα βρεθήκαμε μπροστά στο τραγικό πρόβλημα,.

Με την δημόσια ανακοίνωση του Διοικητή της ΤτΕ και τα στοιχεία που σταδιακά ερχόντουσαν στην επιφάνεια, ήταν σαφές ότι:

1) Πρώτον, η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας ήταν δραματική

2) Το στοιχείο αυτό το είχε αποκρύψει η προηγούμενη κυβέρνηση

3) Καλούμασταν να συντάξουμε και δώσουμε στη δημοσιότητα έναν προϋπολογισμό με στοιχεία τελείως διαφορετικά από το EDP, αναιρώντας αναγκαστικά το περιεχόμενο μιας κοινοποίησης την οποία βεβαίως αμφισβητούσε ούτως ή άλλως η Eurostat.

4) Καλούμαστε να απαντήσουμε στις διευκρινιστικές ερωτήσεις που ζητούσε η Eurostat για το EDP της 2 Οκτωβρίου 2009 [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Eurostat report]

Όπως ήταν προφανές, ήταν αδύνατον να διατηρήσουμε μια εκτίμηση 6% του ΑΕΠ την ίδια στιγμή που τα πραγματικά δεδομένα έδειχναν ότι έχουμε ξεφύγει πάνω από το 10% του ΑΕΠ και ο Διοικητής της ΤτΕ μιλούσε για 12%

Και ούτε ήταν δυνατόν να στείλουμε απαντήσεις στις διευκρινίσεις που ζητούσε η Eurostat που να υποστηρίζουν ένα απολύτως αναληθές 6% του ΑΕΠ και σε 20 μέρες να βγούμε με έναν Προϋπολογισμό που να δείχνει ένα διψήφιο έλλειμμα ή να αποστείλουμε νέες εκτιμήσεις όσο γίνεται πιο κοντά στην πραγματικότητα;

Προκειμένου να δούμε που ακριβώς βρισκόμαστε, αρχίζουμε να καλούμε σε συσκέψεις όλους τους εμπλεκόμενους στην κατάρτιση των στοιχείων του προϋπολογισμού (δηλ. της Κεντρικής και Γενικής Κυβέρνησης), και συγκεκριμένα:

Στελέχη του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους
Στελέχη της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικής Πολιτικής
Στελέχη από τα τμήματα που σχετίζονται με τα έσοδα
Στελέχη της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας
Στελέχη της Τράπεζας της Ελλάδας

Με έκπληξη διαπιστώσαμε, ότι αυτοί οι δημόσιοι λειτουργοί, κάθισαν για πρώτη φορά στο ίδιο τραπέζι. Οι άνθρωποι που ήταν οι μόνοι αρμόδιοι να συντάσσουν τους πίνακες με τα οικονομικά δεδομένα του δημοσίου και οι αρμόδιοι για να διαμορφώνουν τις προβλέψεις και τις εκτιμήσεις των δεδομένων μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν ξαναβρεθεί ποτέ να συνεργάζονται για τη σύνταξη Προϋπολογισμού και EDP.

Ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη ήταν το γεγονός, ότι ο καθένας από αυτούς τους υπηρεσιακούς παράγοντας κρατώντας στα χέρια του στοιχεία για κάθε ένα από τους λογαριασμούς που συνδιαμορφώνουν το έλλειμμα του δημοσίου, μπορούσε να μας αποδείξει γιατί με κανένα τρόπο δεν θα μπορούσε να επιβεβαιωθεί η εκτίμηση του 6% του ΑΕΠ που είχε σταλεί.

Το συμπέρασμα ήταν ότι κανένας από αυτούς τους υπηρεσιακούς παράγοντες δεν ήταν σε θέση να μας περιγράψει πως είχε προκύψει η εκτίμηση του ελλείμματος Γενικής Κυβέρνησης του 6% του ΑΕΠ που είχε σταλεί στις Ευρωπαϊκές Αρχές στις 2 Οκτωβρίου 2009.

Αντιθέτως μας επιδείκνυαν στοιχεία που εμφανώς δεν είχαν συμπεριληφθεί στην Κοινοποίηση της 2 Οκτωβρίου 2009. Σημειώνω, ότι η κοινοποίηση της 2 Οκτωβρίου 2009 είχε σταλεί ημιτελής, εξ ου και είχε ζητήσει η Eurostat πρόσθετες διευκρινίσεις για το πως προκύπτει η εκτίμηση.

Δυστυχώς, τις αιτίες νομίζω τις αποτυπώνει καλύτερα από τον καθένα το Πόρισμα της Ανεξάρτητης Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων που δημοσιεύτηκε ύστερα από ενδελεχή έρευνα την 1η Φεβρουαρίου 2010 και από τη οποία θα αναφέρω ακριβώς την φράση στη σελ. 29 της έκθεσης που καταθέτω [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Πόρισμα επιτροπής για τα στατιστικά της χώρας]

«Ο διπλασιασμός του ελλείμματος της Γενικής Κυβέρνησης μεταξύ των γνωστοποιήσεων της 2ας και 21ηςΟκτωβρίου οφείλεται κατά 92,8% στην μεταβολή του ελλείμματος της Κεντρικής Κυβέρνησης (σημείωση: αυτό που μετράει το ΓΛΚ) και κατά το υπόλοιπο στη μείωση του πλεονάσματος των ασφαλιστικών ταμείων.

Όπως προέκυψε από τη συζήτηση κατά την τριήμερη επίσκεψη της Eurostat στην Αθήνα (16 και 18 Νοεμβρίου 2009) η αναθεώρηση των στοιχείων της κεντρικής κυβέρνησης που περιλαμβάνονταν στη γνωστοποίηση της 2ας Οκτωβρίου δεν οφείλεται σε αναθεώρηση των στοιχείων που είχαν συνεισφέρει οι διάφοροι φορείς (ΓΛΚ, ΤτΕ, κ.λπ. data source-agencies) αλλά στο γεγονός ότι τα στοιχεία που περιλαμβάνονταν στη γνωστοποίηση της 2ας Οκτωβρίου δεν αντιστοιχούσαν στα στοιχεία που είχαν στείλει στην ΕΣΥΕ οι διάφοροι φορείς και υπηρεσίες. Αυτό δηλαδή που άλλαξε στη γνωστοποίηση της 21ης Οκτωβρίου είναι ότι καταχωρήθηκαν τα πραγματικά στοιχεία των διαφόρων φορέων και υπηρεσιών».

Όλη την περίοδο μέχρι τις 21 Οκτωβρίου 2009 που στάλθηκε η νέα κοινοποίηση του EDP –αυτή που θα περιλαμβανόταν και στον προϋπολογισμό- και έως τις 5 Νοεμβρίου 2009 που κατατέθηκε το Προσχέδιο του Προϋπολογισμού 2010 καθώς και τις 20 Νοεμβρίου 2009 που κατατέθηκε το οριστικό σχέδιο Προϋπολογισμού 2010, δεν υπήρξε σύσκεψη που να μη συμμετέχουν όλοι οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί παράγοντες. Και δυστυχώς δεν υπήρξε σύσκεψη που να μην αποκαλύπτεται ένας «ξεχασμένος» λογαριασμός ή μια «ξεχασμένη» εγγραφή που να λειτουργεί αυξητικά του ελλείμματος.

Με αυτά τα δεδομένα:

Η εκτίμηση για το έλλειμμα της Κεντρικής Κυβέρνησης του 2009 αναθεωρήθηκε από τα 17,5 δισεκατομμύρια ευρώ (που είχε σταλεί στις 2/10) στα 32,1 δισεκατομμύρια ευρώ στις (21/10).

Προσέξτε. Ήδη γνωρίζαμε από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος ταμειακό έλλειμμα 25,6 δις ευρώ. Δηλαδή ένα έλλειμμα που αυξανόταν με ρυθμό 2.56 δις τον μήνα. Και με όλα τα δεδομένα εκτροχιασμού και πρόσθετης ανάγκης χρηματοδότησης από διάφορους φορείς του δημοσίου κάναμε μια συντηρητική –αισιόδοξη αν θέλετε- εκτίμηση για μέση αύξηση του ελλείμματος 2,1 δις ευρώ τον μήνα.

Για το έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης, από τα 14,36 δισεκατομμύρια ευρώ που είχε εκτιμηθεί στις 2/10 το μόνο που ουσιαστικά άλλαξε εκτός από την πιο ρεαλιστική αποτύπωση της Κεντρικής Κυβέρνησης ήταν το μέγεθος της λεγόμενης «άσπρης τρύπας». Έχοντας στα χέρια μας στοιχεία ότι τουλάχιστον το ΙΚΑ και ο ΟΑΕΕ θα ξεφύγουν κατά τουλάχιστον 1 δις ευρώ, η «άσπρη τρύπα» των 2,8 δις ευρώ αναθεωρήθηκε προς τα κάτω στα 1,7 δις ευρώ.

Το αποτέλεσμα ήταν ένα έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης ύψους 30,1 δισεκατομμυρίων ευρώ ή περίπου 12,5% του ΑΕΠ.

Με αυτή την εκτίμηση ελλείμματος εμφανίστηκα ως Υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας, στο πρώτο Συμβούλιο Eurogroup-Ecofin στις 18 και 19 Οκτωβρίου 2009 στο Λουξεμβούργο.

Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου 2009 στο Eurogroup ο Πρόεδρος, Jan-Claude Juncker είπε την περίφημη φράση “the game is over”. Το «παιχνίδι τελείωσε».

Προφανώς εγώ την άκουσα για λογαριασμό της χώρας μου και αυτή ήταν η πρώτη στιγμή που έγινε απολύτως σαφές στους εταίρους σε τι κατάσταση είχε αφήσει τη χώρα η προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά και το πόση μεγάλη ζημιά είχε υποστεί η αξιοπιστία της χώρας από τους τραγικούς χειρισμούς και την ολιγωρία που είχε επιδείξει στις συνεχείς προειδοποιήσεις των εταίρων μας.

Γιατί δυστυχώς είχαν υπάρξει πάρα πολλές προειδοποιήσεις αλλά ταυτόχρονα και συστηματική απόκρυψη από την προηγούμενη Κυβέρνηση της τεράστιας ανησυχίας που είχε ήδη εκφραστεί στο πλαίσιο του Eurogroup για την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας.

Με πιο χαρακτηριστικές τις επιστολές του ίδιου του Προέδρου του Eurogroup, αλλά και την έκθεση που είχε παρουσιάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Eurogroup στις 2 Ιουλίου 2009, στην οποία κρίνοντας από τη δυναμική του ελλείμματος μόλις τους τρεις πρώτους μήνες του έτους είχε πει ότι αν δεν ληφθούν μέτρα το έλλειμμα του 2009 θα ξεπεράσει το 10% του ΑΕΠ. Κανείς Έλληνας πολίτης δεν το έμαθε τότε αυτό.

Στο περιθώριο των Συμβουλίων έκανα και την πρώτη συνάντηση με τον τότε Επίτροπο Οικονομικών Υποθέσεων Joakin Almunia. Στη συνάντηση που είχαμε συμφωνήσαμε δύο πράγματα:

Πρώτον, η Ελλάδα θα έστελνε επικαιροποιημένο EDP με την νέα εκτίμηση ελλείμματος το αργότερο μέχρι τις 21 Οκτωβρίου 2009, προκειμένου η έκδοση της Eurostat για τα στοιχεία όλων των χωρών να μην αφήσει κενό το πλαίσιο της Ελλάδας –ναι, αυτή ήταν η απειλή- κάτι το οποίο θα αποτελούσε ένα ακόμη πλήγμα στην αξιοπιστία της χώρας, μιας και δεν έχει συμβεί ποτέ.

Δεύτερον, στον Προϋπολογισμό του 2010 θα αποτυπωνόταν μια σημαντική δημοσιονομική προσπάθεια, ώστε το έλλειμμα του 2010 να πέσει κάτω από 10% του ΑΕΠ, ενώ ταυτόχρονα η Ελληνική Κυβέρνηση θα έπρεπε να «αποδείξει» στον Προϋπολογισμό που θα κατέθετε, ότι οι όποιες δεσμεύσεις για την προώθηση της ανάπτυξης και της κοινωνικής συνοχής δεν θα εμπόδιζαν το στόχο της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Ανταποκριθήκαμε και στις δύο αυτές δεσμεύσεις.

Πράγματι το νέο EDP στάλθηκε στις 21 Οκτωβρίου και στις 22 Οκτωβρίου η έκδοση της Eurostat δεν ήταν κενή για την Ελλάδα και περιλάμβανε τα σχετικά στοιχεία – φυσικά με επιφυλάξεις. Να τονίσω ότι τέτοια αντιμετώπιση, δηλαδή να σταλούν στοιχεία μία μέρα πριν την επίσημη ανακοίνωση της Eurostat και να γίνουν αποδεκτά δεν νομίζω να έχει υπάρξει για άλλη χώρα. Και ο λόγος ήταν ακριβώς γιατί το πλήγμα στην αξιοπιστία από την απουσία ελληνικών στατιστικών θα ήταν ακόμη πιο δυνατό, και αυτό έπρεπε να το αποφύγουμε.

Ο Προϋπολογισμός που κατατέθηκε τον Νοέμβριο προέβλεπε μείωση του ελλείμματος κατά 3,6 μονάδες του ΑΕΠ, δηλαδή κάτω από 10% του ΑΕΠ.

Περιλάμβανε μέτρα που επιχειρούσαν να ανακόψουν την πορεία της χώρας προς την ύφεση – αύξηση δαπανών παιδείας και ΠΔΕ – και μέτρα δημοσιονομικού χαρακτήρα όπως:Μείωση των λειτουργικών δαπανών

Αύξηση ΕΦΚ σε τσιγάρα και ποτά
Αύξηση φόρων σε κληρονομιές και γονικές παροχές
Πάγωμα μισθών στο δημόσιο
Μη ανανέωση συμβάσεων σε εργαζόμενους ορισμένου χρόνου κ.λπ.

Θυμίζω: αυτά έγιναν το Νοέμβριο του 2009, δηλ. μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μετά τις εκλογές.

Προς απάντηση όσων με ευκολία, ελαφρότητα ή σκοπιμότητα θέλουν να μιλάνε για αδράνεια. Δεν υπήρξε καμία καθυστέρηση ούτε στην αναγνώριση του προβλήματος ούτε στην ανάληψη δράσης για τη συγκράτηση των ελλειμμάτων.

Αφήσαμε μήπως το έλλειμμα του 2009 να εκτροχιαστεί; Κάθε άλλο.

Στο τελευταίο τρίμηνο του έτους η δυναμική του ελλείμματος είναι ήδη διαμορφωμένη. Κανείς δεν μπορεί να ανατρέψει την πορεία ενός προϋπολογισμού μόλις τους τελευταίους μήνες του έτους.

Ακόμη και αυτοί που σήμερα – παρά τις τεράστιες ευθύνες τους – παριστάνουν τους τιμητές και τολμούν να μιλούν δημόσια για «μαγειρέματα του ελλείμματος και σκοπιμότητες όπως ο κ. Παπαθανασίου, όταν έστελνε επιστολές στον κ. Almunia για μέτρα που θα ανακοινώνονταν μετά τις εκλογές μιλούσε για μέτρα που θα ενσωματώνονταν στον Προϋπολογισμό του 2010 και καταθέτω τις σχετικές επιστολές [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΑΛΜΟΥΝΙΑ_15]

Παρ’ όλα αυτά προσπαθήσαμε να συγκρατήσουμε το έλλειμμα σε αυτούς τους μήνες. Στο τελευταίο δίμηνο του 2009 και με στόχο τη συγκράτηση του ελλείμματος λάβαμε μέτρα ύψους άνω του 1 δις ευρώ, ή 0,4 μονάδες του ΑΕΠ.

Και συγκεκριμένα:

άμεσα διακόψαμε το μέτρο της απόσυρσης εξοικονομώντας 400 εκ. ευρώ,
αυξήθηκαν τα τέλη κυκλοφορίας για κάποιες κατηγορίες οχημάτων που απέφερε 200 εκ. ευρώ παραπάνω,
επιβλήθηκε η έκτακτη εισφορά στις πολύ κερδοφόρες επιχειρήσεις που απέφερε στο 2009 δημοσιονομικά πάνω από 700 εκ. ευρώ,
ενώ επιχειρήθηκε η συγκράτηση των λειτουργικών δαπανών όσο αυτό ήταν εφικτό

Δόθηκε το επίδομα αλληλεγγύης, περίπου 500 εκ. ευρώ το 2009, αλλά συνολικά οι κινήσεις μας στους δύο τελευταίους μήνες είχαν θετική επίπτωση της τάξεως του 1 δις ευρώ στο τελικό αποτέλεσμα του 2009.

Υπήρχε περίπτωση – όπως λένε κάποιοι – να συγκρατηθεί το έλλειμμα σε μονοψήφιο νούμερο;

Το έλλειμμα του 2009 ήταν τελικά 36,5 δις ευρώ ή περίπου 16% του ΑΕΠ. Για να κλείσει σε μονοψήφιο νούμερο χρειαζόταν να παρθούν και να αποδώσουν τους τελευταίους δύο μήνες του έτους μέτρα 6 μονάδων του ΑΕΠ. Δηλαδή περίπου 15 δις ευρώ.

Έστω ότι μένουμε στην εκτίμηση για το 2009 του Νοεμβρίου του 2009, αυτή που έδειχνε έλλειμμα κοντά στο 13% ή τα 30 δις ευρώ. Πάλι για να μείνει έστω και οριακά κάτω από το 10% του ΑΕΠ, θα χρειαζόντουσαν μέτρα ύψους τουλάχιστον 7 δις ευρώ, περίπου 3 μονάδες του ΑΕΠ.

Κοινώς έπρεπε τον Οκτώβριο να αποφασίζαμε κάτι σαν:

Πλήρες κόψιμο των τελευταίων 3 συντάξεων και μισθών των δημοσίων υπαλλήλων (αφού βρισκόμασταν στον Οκτώβριο και αφού το μισθολογικό και συνταξιοδοτικό κόστος στο δημόσιο ήταν περίπου 30 δις ευρώ)

Ναι, πολύ απλά, το πρόβλημα που άφησε πίσω της η ΝΔ ήταν τέτοιο που για να μείνει το έλλειμμα κάτω του 10%, θα έπρεπε να σταματήσουμε να καταβάλλουμε μισθούς και συντάξεις. Τόσο απλά.

Όπως εξήγησα ήδη, δεν μείναμε με σταυρωμένα χέρια σε καμία στιγμή. Πριν ακόμη την ολοκλήρωση της συζήτησης και ψήφισης του Προϋπολογισμού από την Βουλή το Υπουργείο Οικονομικών ήδη είχε ξεκινήσει:

Η σύνταξη του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης για την περίοδο 2010-2012, το οποίο και δημοσιεύσαμε στις 15 Ιανουαρίου 2010.
Η προετοιμασία του σχεδίου νόμου για την ανεξαρτητοποίηση της Στατιστικής Υπηρεσίας με τη δημιουργία της ΕΛΣΤΑΤ. Για να μην ξαναζήσουμε ποτέ στο μέλλον τέτοια φαινόμενα. Για να μην ποτέ ξανά Ελληνική Κυβέρνηση, είτε του ΠΑΣΟΚ, είτε της ΝΔ, είτε οποιουδήποτε κόμματος, στον πειρασμό να τα κάνει όλα λίμπα, κρύβοντάς το κιόλας από πάνω. Και θυμίσω ότι αυτή η ιστορία, δηλαδή να βάλουμε σε τάξη τους λογαριασμούς κράτησε μήνες και δούλεψαν δεκάδες άνθρωποι υπηρεσιακοί από το Ελληνικό δημόσιο, την ΕΛΣΤΑΤ, το ΓΛΚ, την ΤτΕ και από την ΕΕ και την Eurostat. Και μόνο τον Νοέμβριο του 2010 έκλεισαν οριστικά τα θέματα των αστερίσκων και των επιφυλάξεων
EDP Οκτώβριος 2009
EDP Απρίλιος 2010
EDP Οκτώβριος 2010

Θυμίζω ότι το Πρόγραμμα Σταθερότητας προέβλεπε συγκεκριμένα μέτρα και έθετε ως στόχο τη μείωση του ελλείμματος κάτω από το 3% του ΑΕΠ το 2012.

Και μέχρι τον Μάρτιο του 2010 είχαμε ανακοινώσει τρεις φορές μέτρα. [ΚΑΤΑΘΕΣΗ: Πίνακας μέτρων που ανακοινώθηκαν]

Μπόρεσαν όλα αυτά να μας κρατήσουν στις αγορές;

Μπόρεσαν μέχρι και το Απρίλιο. Γιατί θυμίζω ότι η Ελλάδα κατάφερε να δανείζεται από τις αγορές μέχρι και τον Απρίλιο – ακριβά μεν αλλά δανειζόταν.

Παράλληλα, δουλεύαμε για να εξασφαλίσουμε και την απόφαση ότι ανά πάσα στιγμή θα ήταν διαθέσιμος ένας μηχανισμός στήριξης για την Ελλάδα.

Θυμίζω ότι η απόφαση να δημιουργηθεί μηχανισμός στήριξης πάρθηκε οριστικά από το Eurogroup στις 11 Απριλίου 2010, μετά από τιτάνια μάχη που δώσαμε. Μέχρι τότε η χώρα δεν είχε καμία διέξοδο πέραν της χρεοκοπίας αν σταματούσαν να μας δανείζουν οι αγορές.

Συνοψίζοντας, η κρίση που βιώνουμε σήμερα και η πρωτοφανής ταλαιπωρία την οποία έχει υποστεί ένας ολόκληρος λαός έχει πολύ σαφή αίτια. Κυρίως:

1) Πρώτον, γιατί στα τέλη του 2009, η χώρα μας είχε δυσθεώρητο έλλειμμα και χρέος

2) Δεύτερον, γιατί είχαμε πει ψέματα ως χώρα για το έλλειμμα της

Γιατί η Νέα Δημοκρατία αντί να έχει σχεδιάσει και έχει λάβει εγκαίρως μέτρα, άφησε το καράβι ακυβέρνητο.

Άφησε τις αποφάσεις για «του χρόνου» και «για αργότερα».

Και η μόνη απόφαση που πήρε ήταν όχι να λύσει αλλά να αποκρύψει το πρόβλημα πρώτα από όλα από τους πολίτες, από την Βουλή, από τους διεθνείς εταίρους μας.

Αυτά πλήρωσε η χώρα και πληρώνει ο πολίτης σήμερα.

Και υπάρχουν πολύ σοβαρές ευθύνες απόκρυψης:
Στον Υπουργό που συνέταξε τον Προϋπολογισμό του 2009, και σε αυτόν που τον εκτέλεσε μέχρι τον Οκτώβριο
στους αρμόδιους ΓΓ Οικονομικών και ΕΣΥΕ που έπαιξαν αυτό το εγκληματικό παιχνίδι «απόκρυψης και ψεύδους» σε βάρος των Ελλήνων πολιτών και των εταίρων μας.

Γιατί έστελναν πλαστές προβλέψεις που δεν στηρίζονταν σε κανένα στοιχείο.
Γιατί αγνοούσαν τις προειδοποιήσεις των εταίρων μας και έλεγαν ψέματα στους πολίτες για το μέγεθος του προβλήματος.
Γιατί απέκρυψαν την πορεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού και εξέθεσαν ανεπανόρθωτα την χώρα στέλνοντας στοιχεία που δεν βασίζονταν σε κανένα πραγματικό μέγεθος.

Είναι αποκαλυπτικές οι εκφράσεις που έχουν ήδη ακουστεί στην εξεταστική από τους καθ’ ύλην αρμόδιους.

Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για τέτοιου είδους επιχειρήσεις εξαπάτησης του κόσμου.

Γιατί κατά τη γνώμη μου η συζήτηση περί του πόσο είναι και πόσο δεν είναι το έλλειμμα του 2009 μόνο για αποπροσανατολισμό εξυπηρετεί, αλλά και για να μην αναλάβουν – πάλι εν όψει εκλογών – τις ευθύνες τους αυτοί οι οποίοι οδήγησαν την χώρα στην καταστροφή.
Στην καταστροφή οδήγησε την χώρα το πρόβλημα.
Ούτε η αποτύπωσή του από τους εμπειρογνώμονες.
Ούτε οι λύσεις που επιχειρήθηκαν να δοθούν.
Το τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα.

Και το τεράστιο έλλειμμα αξιοπιστίας, πρώτα από όλα της ίδιας της πολιτικής, που για χρόνια αναλαμβάνει δεσμεύσεις που δεν εκπληρώνει.

Αλλά και το τεράστιο έλλειμμα αξιοπιστίας των αριθμών που έχουμε αφήσει πίσω μας και αυτό πρέπει να γίνει και εθνικό μας κτήμα.

Είναι στιγμή για αυτογνωσία. Για συζήτηση για λύσεις στα προβλήματα και εύκολες συνταγές αποδεικνύεται ότι δεν υπάρχουν.

http://www.gpapak.gr/frontpage-four/ipomnima-%E2%80%93-simia-topothetisis-giorgou-papakonstantinou-stin-exetastiki-epitropi-tis-voulis-%C2%ABschetika-me-to-ellima-tou-2009-ke-tous-paragontes-pou-odigisan-stin-amfisvitisi-ton-ellinikon/