Η αστοχία ενός γιαουρτιού

Η ανοχή στην επίθεση κατά Πάγκαλου δείχνει κοινωνική κρίση αξιών

ΤΗΣ ΒΑΣΩΣ ΑΡΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ

Πολύς λόγος έγινε πρόσφατα µε αφορµή τα περιστατικά εναντίον πολιτικών προσώπων σε δηµόσιες εµφανίσεις τους, συγκεκριµένα µε το περιστατικό του Θ. Πάγκαλου, το οποίο έτεινε να µετατραπεί σε µια ιδιόµορφη πολιτική βεντέτα µεταξύ του αντιπροέδρου της κυβέρνησης και του ΣΥΡΙΖΑ, µε τις όποιες προεκτάσεις µπορεί να έχει µια παρόµοια αναγωγή.

Είναι προφανές ότι στην παρούσα κοινωνική, οικονοµική και πολιτική συγκυρία δοκιµάζονται οι εύθραυστες συναινέσεις που στηρίζουν το «κοινωνικό συµβόλαιο» των ελλήνων πολιτών µε τη διακυβέρνησή τους.

Αναφέροµαι στο έλλειµµα εµπιστοσύνης των πολιτών προς τους πολιτικοκοινωνικούς θεσµούς, το άγχος, τον φόβο και την ανασφάλεια σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. Η «κοινωνιολογία των συναισθηµάτων» φωτίζει αρκετές όψεις αυτής ακριβώς της ανατροφοδότησης από το άτοµο στην κοινωνία και αντίστροφα.

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, φαντάζουν εντελώς απλουστευτικές οι κρίσεις του τύπου «φταίει το τάδε κόµµα» ή/και κατά το κοινώς λεγόµενο «οι µπαχαλάκηδες» (sic), φράσεις που θυµίζουν περισσότερο καθηµερινές έριδες µεταξύ παιδιών προσχολικής ηλικίας, παρά εκφράζουν έναν σοβαρό πολιτικό λόγο.

∆υστυχώς ή ευτυχώς, οι καταστάσεις είναι πιο σύνθετες από όσο νοµίζουµε. Η όποια ατοµική πράξη-δράση δεν συνιστά από µόνη της συλλογική διαµαρτυρία ούτε εκδήλωση πολιτικού ακτιβισµού. Ακόµα περισσότερο, δεν αποτελεί έκφραση κοινωνικού κινήµατος. Είναι εντελώς διαφορετικά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της συλλογικής διαµαρτυρίας, της κινητοποίησης και των κοινωνικών κινηµάτων.

Εστιάζονται περισσότερο στην αµφισβήτηση, την προβολή και τη διεκδίκηση συλλογικών αιτηµάτων, την εσωτερική οργάνωση και τα λαϊκά ερείσµατα. Με

άλλα λόγια, αυτές οι µορφές κοινωνικής κινητοποίησης εµπεριέχουν έναν θετικό λόγο και προβάλλουν αιτήµατα κοινωνικής αλλαγής. Ειδικότερα σήµερα, στις µετανεωτερικές κοινωνίες, αυτά ακριβώς τα κοινωνικά µορφώµατα αποτελούν τις πλαισιωµένες διεξόδους – εντός των κανονιστικών πλαισίων και των κοινωνικά αποδεκτών µορφών διεκδίκησης – της έκφρασης των καταπιεσµένων συναισθηµάτων, των τάσεων και εναλλακτικών προσεγγίσεων. Αν θα εκφραστούν, πώς και πότε αποτελούν ανοικτά ερωτήµατα στην παρούσα συγκυρία.

Το περιστατικό που είδαµε στις οθόνες µας αποτελούσε µια υποκειµενική και εξατοµικευµένη αντίδραση µε αµφίβολο πολιτικό περιεχόµενο, αφού δεν κατατάσσεται ούτε στην κατηγορία της πολιτικής ανυπακοής ούτε φυσικά στο δικαίωµα της αντίστασης.

Ωστόσο, υπάρχουν ευρύτερες κοινωνιολογικές προεκτάσεις, εστιασµένες κυρίως στις πρώτες αντιδράσεις όσων παρακολούθησαν το βίντεο ή άκουσαν την είδηση: πρώτα το µειδίαµα που χαράχτηκε στα χείλη (για να µην πω το γέλιο), στη συνέχεια προέκυψαν απορία και προβληµατισµός και, τέλος, έπειτα από πιο ώριµη σκέψη, η αποδοκιµασία ή η επιδοκιµασία (ελπίζω στη µειοψηφία των πολιτών) της πράξης. Σε αυτά ακριβώς τα στάδια της διαδικασίας αντανακλάται και η εικόνα µιας κοινωνίας σε κρίση. Στην αµεσότητα, την ένταση και το είδος αυτών των υποκειµενικών και κοινωνικών αντανακλαστικών αποτυπώνεται και ο αξιακός χάρτης της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, µε κριτήριο την εµπιστοσύνη στα πρόσωπα και τους θεσµούς. Ο κίνδυνος είναι στη διακωµώδηση της πράξης και την άρρητη ανοχή της.

Η αµφισβήτηση του κατεστηµένου και οι διαδικασίες της κοινωνικής αλλαγής είναι αναπόσπαστα στοιχεία της κοινωνίας. Τα ερωτήµατα που προκύπτουν είναι αφενός οι τρόποι έκφρασης της αµφισβήτησης και αφετέρου οι δευτερογενείς αντιδράσεις, οι οποίες συχνά ενισχύουν το κατεστηµένο και σπανιότερα συµβάλλουν στις κοινωνικές µεταβολές.

Το περιστατικό δεν κατατάσσεται ούτε στην κατηγορία της πολιτικής ανυπακοής ούτε στο δικαίωµα της αντίστασης.

Η Βάσω αρτινοπούλου είναι αντιπρύτανις του Παντείου Πανεπιστηµίου

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=1&artid=4624887